انواع اوراق مشارکت

سرمایه گذاران با آگاهی و تخصص کافی نسبت به وضعیت مالی و عملکرد سازمان اقدام به سرمایه گذاری در اوراق قرضه سازمان مورد نظر می کنند.

تحلیل فقهی و حقوقی رابطۀ بانی و ناشر در اوراق مشارکت رهنی

اوراق مشارکت رهنی، به‌عنوان یکی از انواع اوراق بدهی در تأمین مالی بانک‌ها و مؤسسات اعتباری، نیازمند تبیین فقهی و حقوقی روابط طرفین دخیل در آن است؛ در این میان، رابطۀ بانی و ناشر (چون از طرف‌های اصلی اوراق مشارکت رهنی هستند) از اهمیت بیشتری برخوردار است. این رابطه، با نهادهای حقوقی «بیع انواع اوراق مشارکت دین»، «تبدیل تعهد» و «انتقال طلب» انطباق‌دادنی خواهد بود. تمسک به بیع دین، به‌دلیل مخالفت بعضی از فقها با برخی از فروض آن، متعسر است. در تبدیل تعهد نیز، چون سقوط تعهد سابق و ایجاد تعهد لاحق، لازم و ملزوم هم هستند، علاوه بر عدم انتقال تضمینات و ایرادهای تعهد سابق به منتقل‌ٌالیه (ناشر)، اشکال‌های ماهوی و شکلی دیگری نیز مطرح است. نهاد انتقال طلب، به دلیل اینکه جلب رضایت استفاده‌کنندگان از تسهیلات بانکی ضرورت ندارد و طلب با تمامی تضمینات و حقوق و مزایای مربوط، به ناشر منتقل انواع اوراق مشارکت می‌شود و ناشر می‌تواند از تمامی دفاع‌ها و ایرادهایی که بانک بانی علیه استفاده‌کنندگان از تسهیلات بانکی دارد، استفاده کند، از قابلیت توجیه و انطباق‌پذیری بیشتری با اوراق مشارکت رهنی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Jurisprudential and Legal Analysis of the Relationship between Issuer and Special Purpose Vehicle (SPV) in Mortgage-Backed Securities

نویسندگان [English]

• Ali Akbar Ja'fari Nadoushan 1
• Asghar Zirak Barouqi 2

The mortgage-backed securities as an important financial instrument for banks and credit institutions need to be explained in terms of jurisprudential and legal relations of the parties. Since issuer and Special Purpose Vehicle (SPV) are the main parties involved, the relation between them is of utmost importance. The relation is adaptable to the legal institutes of “debt sale”, “novation”, and “transfer of claim”. Adhering to debt sale due to the opposition of a number of jurisprudents with some of its assumptions is difficult. Considering novation, since nullification of the former obligation and creation of the following obligation are interdependent, in addition to not transferring of the guarantees and the problems of the former obligation to the SPV, other problems may arise as to the substantial nature and form. Since there is no need to satisfy the consumers of bank loans and the debt is wholly transferred to the SPV with its all guaranties and the related emolument and because of the fact that the SPV can make use of all defenses and oppositions of the issuer against the consumers of the bank loans, the transfer of claim is more justifiable and adaptable to the mortgage-backed securities.

کلیدواژه‌ها [English]

• Government-Bond Securities
• Mortgage Loan
• Mortgage-Backed Securities
• Debt Sale
• Novation
• Transfer of Claim

مراجع

1. ابن‌ادریس الحلی، محمدبن احمد (1410ق). السرائر، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
2. ابن‌برّاج طرابلسی (قاضی)، عبدالعزیز (1406ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
3. امامی، سید حسن (1371). حقوق مدنی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
4. ایزانلو، محسن؛ عباسی حصوری، مهدی؛ شعبانی کندسری، هادی (1391). انتقال قراردادی عقد در فقه امامیه، آموزه‌های فقه مدنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شمارۀ 5.
5. بحرانی، شیخ یوسف (بی‌تا). الحدائق‌الناظره فی احکام العتره الطاهره، بی‌جا: بی‌نا.
6. حکیم، سید محسن (1406ق). مستمسک العروه الوثقی، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
7. ــــــــــــــــــ (1400ق). مختصر منهاج‌الصالحین، انواع اوراق مشارکت التعلیق علیه، السید محمد باقر الصدر، لبنان/ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
8. حلی، الحسن‌بن یوسف‌بن مطهر (1416ق). مختلف‌الشیعه فی‌احکام الشریعه، الطبعه الاولی، قم: مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه.
9. خامنه‌ای، سید علی (1416ق). اجوبه لاستفتائات، بیروت: دارالحق.

10. خمینی، روح‌الله (1392). استفتائات، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

11. خویی، سید ابوالقاسم (1410ق). منهاج‌الصالحین، قم: نشر مدینه‌العلم.

12. سروش، ابوذر (1387). اوراق مشارکت رهنی ابزاری نوین در تأمین مالی بانک‌ها، فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شمارۀ 29: 163 - 188.

13. سلاجقه، منصور (1373). انتقال طلب وآثار آن، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه انواع اوراق مشارکت شهید بهشتی.

14. الحسینی سیستانی، السید علی (1417ق). منهاج‌الصالحین، قم: مکتبه آیة‌الله السیستانی.

15. شربینی، محمدبن احمد (1352). مغنی‌المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، قاهره: شرکه مکتبه مصطفی البابی الحلبی و اولاده بمصر.

16. شهید اول، محمدبن مکی العاملی (1412ق). الدروس الشرعیه، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.

17. شهید ثانی، زین‌الدین (1403ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، تعلیق السید محمد کلانتر، بیروت: دارالاحیاء التراث‌ العربی.

18. شهیدی، سید مهدی (1373). سقوط تعهدات، تهران: انتشارات مجد.

19. ــــــــــــــــــ (1377). تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران: نشر حقوقدان.

20. صفایی، سید حسین (1351). دورۀ مقدماتی حقوق مدنی، تهران: مؤسسۀ عالی حسابداری.

21. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم یزدی (1409ق). العروه الوثقی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.

22. طوسی، محمدبن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه، چ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه.

23. ـــــــــــــــــــــ (1407ق). الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی.انواع اوراق مشارکت

24. عاملی، سیدمحمد جواد (بی‌تا). مفتاح الکرامه فی شرح القواعد العلامه، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت: دارالاحیاء التراث ‌العربی.

25. کاتوزیان، ناصر (1376). قواعد عمومی قراردادها، چ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.

26. ــــــــــــــ (1386). نظریۀ عمومی تعهدات، تهران: نشر میزان.

27. ــــــــــــــ (1391). دورۀ عقود معین، جلد 1، چ یازدهم، تهران: شرکت سهامی انتشار.

28. الکرکی، علی‌بن ‌الحسین (محقق ثانی) (1403ق). جامع‌‍المقاصد فی شرح القواعد، بیروت، دارالاحیاء التراث ‌العربی.

29. جعفری لنگرودی، جعفر (1388). دایره‌المعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران: گنج دانش.

30. محقق حلی (1421ق). شرایع ‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت: مؤسسه الوفاء.

31. مغنیه، محمد جواد (1421ق). فقه الامام الصادق(ع)، چ دوم، قم: انصاریان.

32. مشایخ، شهناز؛ عابدی، زهرا؛ طبقیان، فراز (1387). بحران مالی آمریکا و پیامدهای آن، مجلۀ حسابرس، شمارۀ 43.

33. مولودی، محمد (1383). قائم مقام خاص متعاقدین، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شمارۀ 64: 219 تا 240.

34. نجفی، محمد حسن (بی‌تا). جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، الطبعه السابعه، بیروت: دارالاحیاء التراث ‌العربی.

35. وحید خراسانی، حسین (1388). توضیح‌المسائل، قم: انتشارات مدرسه باقرالعلوم.

36. ولویون، رضا (1382). حق موضوع بیع، مجلة پژوهش حقوق، شمارۀ 9.

37. یزدانیان، علیرضا؛ بزرگمهر، داوود (1390). بررسی فقهی حقوقی طرق انتقال ارادی طلب با نگاهی تطبیقی به حقوق فرانسه، مجلة علمی ـ پژوهشی حقوق خصوصی، دورة هشتم، شمارة اول.

38. Charles J, Johnson Jr, Joseph McLaughlin. (2006). Corporate Finance and the Securities Laws,Wolters Kluwer law & business Publishers, NewYork.

39. Fabozzi, Frank J.; Modigliani, Franco (1992).Mortgage and Mortgage-backed securities Markets, Harvard Business School Press.

40. Malaurie,Philippe, Aynes ,Laurent, Stoffel-Munck ,Philippe (2007). Droit civil. Les obligations, 3 é.éd, Editions juridiques associées, Défrenois.

انواع اوراق بهادار چیست؟

در بازارهای مالی ایران، ابزارهای گوناگونی در معاملات مورد استفاده قرار می­گیرند. این ابزار با اصطلاح کلی “اوراق بهادار” معرفی می­شوند. انواع اوراق بهادار سهام، بسته به نوع قرارداد معامله و همچنین موضوع مورد معامله دارای اسم های مختلف و کارکردهای متفاوتی هستند.

شرکت ها و صاحبان بنگاه های اقتصادی برای تامین مالی طرح‌­های خود و همچنین سرمایه گذاران برای کسب سود و بهره‌­وری بیشتر، لازم است تا با انواع اوراق بهادار آشنا شوند.

اوراق بهاداری که در ایران مورد معامله قرار می‌گیرند در سه دسته کلی تقسیم­‌بندی می­‌شوند:

• اوراق سهام شامل سهام عادی، سهام ممتاز و سهام سرمایه ­ای
• اوراق بدهی شامل اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابرازهای مالی اسلامی
• ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله، سلف، معاوضه و گواهی صندوق های سرمایه گذاری

۱- اوراق بهادار – اوراق سهام

الف- سهام عادی

اوراق سهام عادی اصلی‌ترین اوراق بهادار قابل‌ معامله در بورس تهران است که این ابزار نشان دهنده میزان مالکیت سرمایه گذاران در یک شرکت است. این اوراق به لحاظ مالکیت به دو دسته بانام و بی­‌نام تقسیم می­‌شود. که تنها تفاوت آن در درج نام دارنده روی برگه سهام و دفتر شرکت در مورد سهام بانام است. سهام عادی، طبق قوانین در ایران با قیمت اسمی ۱۰۰۰ ریال منتشر می‌شوند.

دارندگان سهام عادی دارای حق رای در انتخاب هیأت مدیره شرکت و تأیید یا رد اقدامات پیشنهادی مدیریت شرکت و همچنبن دارای حق ­تقدم خرید سهام هستند. حق‌تقدم حقی است که به موجب آن دارندگان فعلی سهام عادی در خرید سهام جدیدالانتشار اولویت خواهند داشت.

صاحبان این سهام، ریسک زیادی در سرمایه گذاری متحمل می­‌شوند؛ زیرا در صورت کاهش سود شرکت، ارزش بازاری سهام آن‌ها کاهش یافته و یا در صورت انحلال شرکت آخرین گروهی خواهند بود که مطالبات خود را دریافت می­‌کنند.

ب- سهام ممتاز

سهام ممتاز را اوراق بهادار ترکیبی نیز می‌نامند؛ زیرا ویژگی‌های سهام عادی و اوراق قرضه را با هم دارا هستند. سهام ممتاز از نظر نداشتن سررسید و همچنین هزینه مالیاتی، شبیه سهام عادی‌اند؛ اما با توجه به دریافت سود ثابت همانند اوراق قرضه، در گروه اوراق بهادار با درآمد ثابت قرار می‌گیرند.

سهام ممتاز از طریق پذیره‌نویسی خصوصی وارد بازار می‌شوند. در بازار خارج از بورس و همچنین در بورس اوراق بهادار قابل دادوستد هستند.

۲- اوراق بهادار مبتنی بر بدهی

بنگاه های اقتصادی از طریق دو روش می­‌توانند وجه مورد نیاز خود را تامین کنند: دریافت وام از بانک و یا انتشار اوراق بدهی. از انواع اوراق بدهی می­‌توان به اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابزارهای اسلامی اشاره کرد.

الف- اوراق قرضه

اوراق بهادار قابل معامله ای است که مبلغ وام و سود متعلق به آن و همچنین زمان سررسید اصل و سود وام، در آن مشخص می‌­شود. این اوراق بهادار از نظر زمان سررسید به سه دسته کوتا­ه مدت، میان مدت و بلند ­مدت، و بر انواع اوراق مشارکت اساس نرخ بهره به دو دسته با نرخ ثابت و با نرخ شناور تقسیم می­‌شوند.

اوراق قرضه معمولا توسط دولت منتشر م‌ی­شود و به­دلیل اینکه دولت پرداخت اصل و سود این اوراق را ضمانت می‌کند، جزو کم ریسک­ترین نوع اوراق بهادار محسوب می‌شود.

ب- اوراق مشارکت

در راستای اجرای بانک‌داری اسلامی اوراق مشارکت، جایگزین اوراق قرضه شد.

اوراق مشارکت نوعی از اوراق بهادار است که با مجوز بانک مرکزی، برای تأمین منابع مالی مورد نیاز طرح‌های عمرانی – انتفاعی دولت یا شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات عام‌المنفعه منتشر می‌شود.

به اوراق مشارکت، سود ثابتی به طور علی‌الحساب تعلق می‌گیرد که در مقاطعی از سال پرداخت می‌شود. سود قطعی اوراق مشارکت، در زمان سررسید و از محل سود طرح و به تناسب قیمت اسمی و مدت زمان سرمایه گذاری در اوراق، تعیین و به دارندگان اوراق مشارکت پرداخت می‌گردد.

ج- ابزارهای اسلامی

اوراق قرضه اسلامی یا صکوک، ابزاری ابتکاری و منطبق با قوانین شرعی اسلامی هستند.

صکوک به ­عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالی تعریف می‌شود که باید خود دارای ارزش باشد و نمی‌­تواند بدون خلق ارزش و کار، سودآوری داشته باشد. اوراق بهادار صکوک، منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و دارایی های فیزیکی شرکت های خاص جذب می‌­کنند.

از انواع صکوک می‌­توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. صکوک مالکیت دارایی هایی که در آینده ساخته می‌شود.
2. صکوک مالکیت منافع دارایی های موجود
3. صکوک مالکیت منافع دارایی هایی که در آینده ساخته می‌شود.
4. صکوک صلم
5. صکوک استصناع
6. صکوک مرابحه
7. صکوک مشارکت
8. صکوک مضاربه
9. صکوک نماینده سرمایه گذاری
10. صکوک مزارعه
11. صکوک مساقات
12. صکوک ارائه خدمات
13. صکوک حق‌الامتیاز

۳- اوراق بهادار – ابزارهای مشتقه

ابزارهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی اطلاق می‌‌‌‌شود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) می‌‌‌‌گیرند. دارایی پایه می‌‌‌‌تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت وساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.

انواع قراردادهای مشتقه:

1. قراردادهای آتی (Futures)
2. قراردادهای سلف (Forwards)
3. قراردادهای اختیار معامله (Options)
4. قراردادهای معاوضه (Swaps)

قرارداد آتی

قرارداد بازار آتی، قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می‌‌‌‌کنند که در یک تاریخ مشخص و با یک قیمت مشخص، یک کالا با کیفیت مشخص را مبادله نمایند. در این قرارداد، دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند.

خریدار معمولا پیش بینی می‌­کند که قیمت کالا در آینده بالا می­‌رود و فروشنده پیش­بینی می‌­کند که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین می­‌آید.

قرارداد آتی در بازارهای رسمی‌‌‌‌ یا بازار بورس انجام می‌‌‌‌گیرند و به نوعی نوسان‌های شدید قیمت کالا در آینده را کاهش می‌‌‌‌دهند. در قرارداد آتی، انواع اوراق مشارکت پول کالای مورد معامله تا زمان تحویل پرداخت نمی‌‌‌‌شود.

قرارداد اختیار معامله – قرارداد آپشن

قرارداد اختیار معامله یا قرارداد Option، قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار حق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد. بنابراین براساس قرارداد اختیار معامله ( قرارداد آپشن ) ، دو طرف توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند. در این معامله خریدار اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی را به­‌دست می‌آورد.

دارنده قرارداد (خریدار) در اعمال حق خود مختار است و در صورت صرف‌نظر وی از اجرای قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است از دست می‌دهد. از طرف دیگر فروشنده در صورت درخواست خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است.

قراردادهای اختیار معامله به دو دسته طبقه‌ بندی می‌شوند:

۱- قرارداد اختیار خرید

دارنده این نوع اختیار معامله، حق دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت مشخصی در دوره زمانی معینی بخرد.

۲- قرارداد اختیار فروش

این قرارداد به دارنده حق می‌دهد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخصی بفروشد. درحالی که خریدار قرارداد اختیار خرید، به امید افزایش قیمت آن را می‌خرد، خریدار قرارداد اختیار فروش پیش‌بینی می‌کند که قیمت در آینده کاهش خواهد یافت.

نتیجه­‌گیری

در بازارهای مالی، ابزارهای متنوعی برای سرمایه­ گذاری وجود دارد. هر فرد بسته به میزان ریسک پذیری و پیش بینی خود نسبت به قیمت­ های آینده ،از این ابزار استفاده می­‌کند.

معمولا افرادی که خواهان ریسک کم و سود ثابت و معین هستند از بین انواع اوراق بهادار، اوراق بدهی سرمایه گذاری را انتخاب می‌کنند. افرادی که انتظار بهره بالایی از شرکت­ ها دارند، آن شرکت را با خرید سهام، به میزان سرمایه ی خود به تملک در می‌­آورند.

خریداران قرارداد آتی معمولا پیش‌­بینی می­‌کنند که قیمت کالا در آینده افزایش میابد و و فروشندگان آن، پیش­بینی می‌­کند که قیمت کالا ثابت مانده یا کاهش می­ابد.

شما چند درصد از سرمایه خود را برای هر نوع از اوراق بهادار اختصاص می­‌دهید؟

انواع اوراق مشارکت

اوراق مشارکت ساده پس از انتشار ،تغییر صورت نمی دهند و در نهایت منجر به استرداد اصل سرمایه و سود حاصل از به کارگیری در پروژه به صاحب ورقه می شود که در این فرض صاحب ورقه با شرکت در یک پروژه خاص شریک است که پس از اتمام پروژه رابطه اش با شرکت قطع می گردد.

۲– اوراق مشارکت مرکب

اوراق مشارکت مرکب ، ورقه ای است که صاحب آن علاوه بر دریافت سود مشارکت در سررسید اوراق می تواند مبلغ اسمی ورقه را نیز از شرکت مذکور مطالبه کند. در نتیجه این امکان وجود دارد که افراد صاحب این نوع ورقه، اوراق خود را با سهام تعویض یا به سهام تبدیل کند. اوراق مشارکت مرکب خود به دو شکل متفاوت ارائه می‌شوند که در ادامه بررسی خواهیم کرد.

اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام

این نوع اوراق ، صرفاً توسط شرکت های سهامی عام ارائه می‌شود، لازم به ذکر است که برای این نوع ورقه ها سررسید نهایی با سهام سایر شرکت های پذیرفته در سازمان بورس اوراق بهادار تعویض می شود.

اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام

اوراق مشارکتی که قابلیت تبدیل به سهام را دارند نیز توسط شرکت های سهامی عام ارائه می‌گردد، این نوع اوراق را می‌توان در زمان سررسید یا زمان مشخص شده توسط شرکت افزایش و یا به سهام شرکت های موضوع طرح اوراق مشارکت تبدیل کرد.لازم به توضیح است که ورقه مشارکت اقتباس کامل از مقررات سابق اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام به وسیله قانونگذار بعد از انقلاب اسلامی است.

در رابطه با موضوع گفته شده باید گفت که صاحب ورقه این امکان را دارد که اگر وضع شرکت ناشر به دلیل اقتصادی و سوددهی بهتر از زمان انتشار اولیه ورقه مشارکت باشد با تبدیل ورقه خود به سهم از بهبود وضعیت اقتصادی شرکت بهره ببرد.

در انواع اوراق مشارکت رابطه با با اوراق قابل تبدیل باید به این موضوع اشاره کرد که قانون گذار موردی را ارائه کرده است که بر اساس آن این نوع اوراق را از رژیم حقوقی اوراق قرضه تعویض جدا نموده، این بدان معناست که صاحب ورقه در صورت نیاز این امکان را دارد که با سهام سایر شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ورقه خود را معاوضه کند. البته باید توجه کرد که ناشر باید مقدار حداقل به میزان اوراق مشارکت قابل تعویض موجود به سهام شرکت را تا سررسید نهایی تگهداری کند.

سود اوراق مشارکت چقدر است؟

به گزارش گروه آموزش پول نیوز، اهمیت بسزایی دارد. در این مطلب می‌خواهیم درباره سود اوراق مشارکت که گونه‌ای از اوراق با درآمد ثابت هستند توضیح دهیم، اما پیش از آن لازم است با مفهوم این اوراق و نحوه سرمایه‌گذاری در آن آشنا شوید.

مفهوم اوراق مشارکت

اوراق مشارکت (Participation Papers)، اوراق بهاداری است که بیانگر مشارکت مالک آن اوراق در یک طرح است. در واقع شخص، سرمایه خود را به یک شرکت، کارخانه و نظایر آن‌ها می‌سپارد تا بتواند طرح توسعه خود را اجرا و از محل منافع کسب شده سود سرمایه‌گذار را نیز پرداخت کند.

اوراق مشارکت، اوراق بهادار معمولا با نامی است که با قیمت و مدت معین و برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح‌های مورد نظر دولت، شهرداری‌ها، شرکت‌های بزرگ دولتی و خصوصی و تحت نظارت بانک مرکزی یا سازمان بورس، جهت تأمین مالی آن‌ها منتشر شده و بازپرداخت آن توسط دولت یا بانک‌ها تضمین می‌شود؛ اوراق مذکور از طریق عرضه عمومی به سرمایه‌گذاران واگذار می‌شود.

مهم‌ترین جذابیت اوراق مشارکت در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار، تضمین پرداخت سود است
بگذارید مفهوم اوراق مشارکت را با یک مثال ساده توضیح دهیم. تصور کنید وزارت نفت یا وزارت نیرو برای راه‌اندازی یا تکمیل یک پروژه، به ۵۰۰ میلیارد تومان سرمایه جدید نیاز دارد. همچنین براساس بررسی‌های کارشناسی، در صورت راه‌اندازی این پروژه، سرمایه صرف شده برای آن ظرف مدت ‍پنج سال، از محل افزایش درآمد ناشی از آن، جبران شده و میزان سودآوری شرکت هم طی این مدت، سالانه تا ۳۰ درصد افزایش خواهد یافت. ساده‌تر بخواهیم بگوییم طرح مذکور دارای توجیه اقتصادی است.

در چنین حالتی، یکی از روش‌هایی که وزارتخانه مذکور می‌تواند برای تأمین سرمایه مورد نیاز خود از آن استفاده کند، انتشار اوراق مشارکت است.

به‌این‌ترتیب، وزارتخانه مذکور با فروش این اوراق تحت نظارت بانک مرکزی به سرمایه‌گذاران، منابع مالی مورد نیاز خود را از آن‌ها تأمین کرده و سرمایه‌گذاران نیز در ازای این مشارکت، به نسبت سرمایه خود در منافع حاصل از راه‌اندازی یا تکمیل پروژه شریک خواهند شد.

تضمین پرداخت سود

مهم‌ترین جذابیت اوراق مشارکت در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار، تضمین پرداخت سود است، به این معنا که دارنده اوراق مشارکت اطمینان دارد که سود مشخص و انواع اوراق مشارکت تضمین شده‌ای را به‌عنوان سود علی‌الحساب، در فواصل زمانی معین، دریافت می‌کند.

اگر برایتان این سؤال پیش‌آمده که چه کسی پرداخت سود را تضمین می‌کند، باید توضیح دهیم که پرداخت حداقل سود اغلب اوراق مشارکت‌ها توسط بانک‌ها و مؤسسات مالی معتبر یا حتی خود دولت تضمین می‌شود؛ بنابراین خریدار این اوراق اطمینان دارد که در سررسید‌های مشخص سود تعهد شده را دریافت می‌کند.

سود علی‌الحساب و سود قطعی

اشاره کردیم که سود تضمین شده اوراق مشارکت، به‌صورت علی‌الحساب به دارنده اوراق در سررسید‌های معین پرداخت می‌شود و ناشر اوراق موظف است سود قطعی پروژه را نیز محاسبه کرده و درصورتی‌که سود قطعی بیشتر از سود علی‌الحساب پرداختی به خریداران اوراق باشد، مابه‌التفاوت آن را هم به سرمایه‌گذاران پرداخت کند. البته درصورتی‌که سود قطعی پروژه، از سود علی‌الحساب پرداختی کمتر باشد، جبران مابه‌التفاوت بر عهده ضامن اوراق مشارکت است و زیانی از این بابت، متوجه خریدار این اوراق نخواهد بود.

سود اوراق مشارکت

درباره سود اوراق مشارکت باید بگوییم که نمی‌توان به‌طور دقیق و مشخص سود انواع اوراق مشارکت را تعیین کرد، چراکه این سود بنابر تشخیص نهاد‌های مالی موثر و با تایید و نظارت بانک مرکزی در بازه‌های زمانی مشخص تعیین می‌شود.

آنچه درباره اوراق مشارکت می‌توان گفت این است که معمولاً سود این اوراق بیشتر از میانگین سود سپرده‌های بانکی تعیین می‌شود تا جذابیت لازم را برای سرمایه‌گذاری افراد داشته باشد. به‌عنوان‌مثال زمانی که سود تعیین‌شده سپرده‌های یکساله بانک‌ها ۱۵ درصد از سوی بانک مرکزی تعیین‌شده بود، در برخی دوره‌های زمانی اوراق مشارکت با سود‌های ۱۸ و ۲۰ درصد به سرمایه‌گذاران واگذار شد.

لازم است به این نکته هم توجه داشته باشید که اغلب اوراق مشارکت دولتی و با نام هستند و به همین دلیل نیز ریسک پایینی دارند. همان‌طور که می‌دانید رابطه مستقیمی بین ریسک و بازده وجود دارد، اگر ریسک‌پذیر نباشید، قاعدتا باید به یک سود معقول نیز قناعت کنید و اگر خواهان کسب سود بیشتر هستید، بهتر است سایر روش‌های سرمایه‌گذاری مستقیم و غیرمستقیم در بازار سرمایه را انتخاب کنید.

ویژگی‌های اوراق مشارکت

قابلیت خریدوفروش در بازار ثانویه

بازده بدون ریسک برای سرمایه‌گذاران

مالکیت بدون حق رأی برای دارندگان اوراق

معافیت مالیاتی برای سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت

تضمین سود و اصل مبلغ سرمایه‌گذاری برای دارندگان اوراق

پرداخت سود دوره‌های معین با کوپن‌های ماهیانه، سه ماهانه یا سالانه

پرداخت سود به‌صورت علی‌الحساب و سود قطعی در سررسید

تعیین سود ۱۸ تا ۲۲ درصد برای اوراق مشارکت (ممکن است ارقامی دیگری نیز ارائه شود)

اوراق مشارکت چیست؟

سرمایه گذاران با آگاهی و تخصص کافی نسبت به وضعیت مالی و عملکرد سازمان اقدام به سرمایه گذاری در اوراق قرضه سازمان مورد نظر می کنند.

یکی از اوراق قابل سرمایه گذاری، اوراق مشارکت می باشد که در این مطلب به شرح آن پرداخته می شود.

اوراق مشارکت:
اوراق مشارکت (Participation Papers)، به اوراق بهاداری گفته می شود که بیانگر مشارکت مالک آن اوراق در یک طرح است.

به بیان دیگر می توان گفت که سرمایه گذار، سرمایه خود را به یک شرکت، کارخانه و یا نظایر آنها می سپارد تا بتواند طرح توسعه خود را اجرا کند و از محل منافع کسب شده سود سرمایه گذار را نیز پرداخت نماید.

اوراق مشارکت اوراق بهادار با نامی هستند که با قیمت و مدت معین ‌و به منظور تامین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح های مورد نظر دولت، شهرداری ها، شرکت های بزرگ دولتی و خصوصی و تحت نظارت بانک مرکزی یا سازمان بورس، منتشر انواع اوراق مشارکت می شوند و باز پرداخت آنها توسط دولت یا بانک ها تضمین می شود.

نکته: این اوراق از طریق عرضه عمومی به سرمایه گذاران اعطا می گردد.

ویژگی های اوراق مشارکت:

قابلیت خرید و فروش دربازار ثانویه
بازده بدون ریسک برای سرمایه گذاران
مالکیت بدون حق رای برای دارندگان اوراق
معافیت مالیاتی برای سرمایه گذاری در اوراق مشارکت
تضمین سود و اصل مبلغ سرمایه گذاری برای دارندگان اوراق
پرداخت سود دوره های معین با کوپن های ماهیانه، سه ماهانه یا سالانه
پرداخت سود به صورت علی الحساب و سود قطعی در سررسید
تعیین سود ۱۸ تا ۲۲ درصد برای اوراق مشارکت

تضمین پرداخت سود:
یکی از مهم ترین جذابیت های اوراق مشارکت در مقایسه با سایر اوراق بهادار، تضمین پرداخت سود می باشد که دارنده اوراق مشارکت اطمینان دارد که سود مشخص و تضمین ‌شده ای را به عنوان سود علی الحساب، در فاصله های زمانی معینی، دریافت می کند.

سود علی الحساب و سود قطعی:
لازم به ذکر است که اگر سود قطعی بیشتر از سود علی الحساب پرداختی به خریداران اوراق باشد، آن گاه باید مابه التفاوت آن هم به سرمایه گذاران پرداخت گردد.

اما در صورتی‌که سود قطعی پروژه، از سود علی الحساب پرداختی کمتر باشد، جبران مابه التفاوت بر عهده ضامن اوراق مشارکت قرار می گیرد و زیانی از این بابت، متوجه خریداران این اوراق نخواهد بود.

سود اوراق مشارکت:

سود اوراق مشارکت را نمی توان به طور دقیق و مشخص تعیین نمود، زیرا این سود بر طبق تشخیص نهاد های مالی مربوطه و با تایید و نظارت بانک مرکزی در بازه های زمانی مشخص، تعیین می گردد.

انواع اوراق مشارکت:

در حالت کلی سه نوع اوراق مشارکت در ایران منتشر می شود که شامل موارد زیر می باشد:

اوراق مشارکت بانک مرکزی:

به اوراق مشارکتی گفته می شود که با هدف اجرای سیاست های اقتصادی دولت توسط بانک مرکزی منتشر می گردد و قابلیت باز خرید توسط بانک عامل را دارد.

نکته: این دسته از اوراق در بورس اوراق بهادار قابل معامله نمی باشند.

اوراق مشارکت وزارت خانه ها و شرکت های دولتی:

به اوراق مشارکتی می گویند که توسط وزارت خانه ها و شرکت های دولتی به منظور تامین مالی پروژه های عمرانی منتشر می گردند و قابلیت باز خرید توسط بانک عامل را دارند.

نکته: این نوع اوراق، در بورس اوراق بهادار معامله نمی شوند.

اوراق مشارکت شرکت های پذیرفته شده در بورس:

به اوراق مشارکتی گفته می شود که برای تامین مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار منتشر می گردند.

نکته: این نوع اوراق، در بورس اوراق بهادار قابل معامله است.

مراحل خرید و فروش اوراق مشارکت خارج از بورس:
انتخاب اوراق مشارکت
مراجعه سرمایه گذار با مدارک شناسایی (شناسنامه و کارت ملی) به یکی از شعب بانک های عامل
اقدام به خرید و فروش اوراق
مراحل خرید و فروش اوراق مشارکت در فرابورس:
انتخاب اوراق مشارکت
داشتن کد معاملاتی
ارسال سفارش خرید
نکات مهم اوراق مشارکت:
قیمت اسمی هر واحد از اوراق مشارکت ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال می باشد.
هر ورقه میزان قدر السهم دارنده آن در طرح مورد سرمایه گذاری را نشان می دهد.
نماد هر یک از اوراق مشارکت حداکثر سه روز پیش از سر رسید پرداخت سود علی الحساب آن متوقف می گردد و یک روز پس از پرداخت سود، آن نماد بازگشایی می گردد.
در صورتی که اوراق بهادار از فرابورس خریداری گردد، سودی که به خریدار تعلق دارد، از طریق شرکت سپرده گذاری مرکزی به حساب بانکی معرفی شده از جانب وی واریز می شود.
اگر سرمایه گذار در اواسط دوره و پیش از سررسید پرداخت سود، اوراق را خریداری نماید، در صورت پرداخت مابه التفاوت سود روز های گذشته (از ابتدای دوره تا زمان خرید اوراق)، در پایان دوره سود کل دوره به حساب وی واریز می شود.
تمامی این اوراق قابلیت نقد شوندگی دارند به صورتی که بازارگردان این اوراق موظف است تمامی سفارش های فروش را به مبلغ اسمی در هر روز خریداری نماید.
حداقل مدت دریافت سود سرمایه گذار در معامله اوراق، چها روز از زمان خرید تا فروش اوراق می باشد.
با توجه به آئین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، دارندگان اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت، در سود حاصل از اجرای طرح های مربوطه سهیم خواهند بود.
با فروش اوراق مشارکت رابطه وکیل و موکل بین ناشر و خریدار اوراق تحقق می یابد.
اوراق مشارکت به عنوان وثیقه طرف های معامله در قرارداد های مربوط به وزارت خانه ها، موسسات و شرکت های دولتی، شهرداری ها و سایر دستگاه های اجرایی پذیرفته می شوند.
کات مهم در مورد سود اوراق مشارکت:
بین ریسک و بازده این اوراق رابطه مستقیم وجود دارد.
سود تضمین شده اوراق مشارکت به صورت علی الحساب به سرمایه گذار پرداخت می شود.
سود اوراق مشارکت از پرداخت مالیات معاف است.
اوراق مشارکت اغلب بی نام هستند و سرمایه گذاری که این اوراق را در اختیار دارد مالک آن شناخته می شود.
سود اوراق مشارکت در فواصل زمانی معین یک ماهه یا سه ماه و از طریق برگه هایی که همراه اوراق مشارکت تحویل داده می شود، به خریدار پرداخت می گردد.
طرح های توسعه که برای تامین مالی آنها اوراق مشارکت منتشر می شود معمولا طرح های با مدت زمان طولانی می باشند.
در صورتی انواع اوراق مشارکت که اوراق مشارکت در بورس و یا فرابورس پذیرفته شده باشند، سهامدار این اوراق می تواند برای فروش آنها قبل از سررسید اوراق، به یکی از شرکت های کارگزاری بورس مراجعه کرده و نسبت به فروش اوراق خود اقدام نماید.
سود اعلامی اوراق مشارکت برای دوره های یک ساله معمولا بین ۲۰ تا ۲۲ درصد است و هر چه این درصد سود بیشتر باشد، خرید آن اوراق جذاب تر است.
سررسید پرداخت سود یک ماهه یا سه ماهه می باشد و هر اندازه دوره های پرداخت سود کوتاه تر باشند، برای سرمایه گذار از جذابیت بیشتری برخوردار خواهند بود.
در برخی از موارد، به دلیل کمبود نقدینگی و رقابت برای جذب منابع بانک ها، برخی از ناشران اوراق علاوه بر سود اعلامی، سود ۳ درصدی نیز برای یک سال را بر روی تابلو معاملاتی تضمین می کنند.