برخی از ویژگی های ETF

مهدی فریور/ مدیر عامل سبدگردان آسمان

صندوق سرمایه گذاری قابل معامله (ETF)

در پست قبلی مجله (همه چیز درباره صندوق‌های سرمایه‌گذاری) اشاره شد که دو نوع اصلی صندوق سرمایه‌گذاری وجود دارند؛ صندوق‌های سرمایه ثابت و صندوق‌های سرمایه متغیر. نوع سومی از صندوق نیز وجود دارد که به آن صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله (در زبان انگلیسی: Exchange Traded Fund یا به اختصار ETF) گفته می‌شود. این نوع صندوق برای اولین بار در سال 1993 ایجاد شد و یکی از نوآوری‌های صنعت مالی و سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود؛ از سال 1993 تا کنون، صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله رشد حیرت‌انگیزی داشته‌اند. بنظر می‌رسد در سال‌های آینده نیز رشد این بخش از صنعت سرمایه‌گذاری ادامه داشته باشد.

این نوشته به معرفی صندوق‌های قابل معامله می‌پردازد؛ امّا پیش از آن باید اشاره شود که دو نوع دیگر صندوق چه ایراداتی دارند.

ایرادات وارد به صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک (صندوق‌های سرمایه متغیر)

یادآوری: نحوه عملکرد صندوق‌ سرمایه‌گذاری مشترک

• خالص ارزش دارایی واحد این صندوق‌ها در هر روز یک‌بار محاسبه می‌شود و صدور و ابطال واحد صندوق با همین قیمت انجام می‌شود.
• واحد صندوق را خود صندوق صادر و ابطال می‌کند و امکان معامله صندوق در جای دیگری (بازار ثانویه) وجود ندارد.
• تعداد واحد صندوق با صدور واحد جدید افزایش یافته و با ابطال واحد کاهش می‌یابد.
• صدور واحد جدید صندوق، خالص ارزش دارایی یک واحد صندوق را تغییر نمی‌دهد.

انتقادات

در سال‌های اخیر، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک محبوبیت زیادی یافتند؛ با این حال دو انتقاد اصلی به نحوه عملکرد این صندوق‌ها وارد است.

انتقاد اول، عدم محاسبه ارزش صندوق و عدم امکان معامله واحد آن در طول روز: همانطور که در پست قبلی مجله اشاره شد، قیمت واحد صندوق‌ سرمایه‌گذاری مشترک در هر روز فقط یک‌بار و در پایان بازار محاسبه و منتشر می‌شود و تغییرات قیمت واحد در طول روز مشخص نمی‌شود. همچنین خرید و فروش واحد این صندوق‌ها نیز فقط یک‌بار در روز و پس از محاسبه خالص ارزش دارایی صندوق انجام می‌شود و امکان معامله واحد صندوق در طول روز وجود ندارد. (این مشکل در ETF حل شده است!)

انتقاد دوم، اثرات مالیاتی ابطال یک واحد بر دیگر دارندگان واحدها: در صورتی که یکی از دارندگان واحد صندوق سرمایه‌گذاری مشترک قصد نقد کردن (ابطال) واحد خود را داشته باشد، صندوق باید اقدام به فروش برخی از ویژگی های ETF اوراق بهادار (مثلاً سهام) موجود در سبد خود کند تا وجه مورد نظر جهت ابطال واحد تامین شود. در بسیاری از کشورها، صندوق‌ها پس از فروش اوراق بهادار باید مالیات آن را بپردازند؛ در نتیجه نه فقط شخصی که قصد ابطال واحد صندوق را دارد، بلکه تمامی دارندگان واحد صندوق سرمایه‌گذاری باید این مالیات را پرداخت کنند. (این مشکل نیز در ETF حل شده است!)

ایرادات وارد به صندوق‌های سرمایه‌گذاری سرمایه ثابت

یادآوری: نحوه عملکرد صندوق سرمایه‌گذاری با سرمایه ثابت

• واحد صندوق بطور پیوسته در بازار معامله می‌شود و از همین رو، خالص ارزش دارایی‌های واحد صندوق ممکن است با قیمت خرید و فروش آن متفاوت باشد. (یعنی NAV هر واحد صندوق با قیمت واحد آن متفاوت باشد.)
• تعداد واحد صندوق ثابت است.

انتقادات

یک انتقاد اساسی به نحوه عملکرد این نوع صندوق وارد است. از آنجا که قیمت واحد صندوق در نتیجه عرضه و تقاضا در بازار مشخص می‌شود، قیمت واحد ممکن است با NAV هر واحد متفاوت باشد. برخلاف چیزی که بنظر می‌رسد، در بسیاری از موارد مقدار این تفاوت بسیار زیاد است و راهی برای نزدیک کردن قیمت واحد به NAV آن وجود ندارد. (این مشکل در ETF حل شده است!)

صندوق سرمایه گذاری قابل معامله (ETF)

همانگونه که ذکر شد، هر یک از دو نوع صندوق سرمایه ثابت و سرمایه متغییر دارای نکات مثبت و منفی هستند:

• نکات مثبت صندوق سرمایه برخی از ویژگی های ETF متغییر: صدور و ابطال به قیمت NAV واحد و امکان کاهش و افزایش تعداد واحد صندوق
• نکته مثبت صندوق سرمایه ثابت: امکان معامله واحد صندوق در بازار

بنابراین، آیا بهتر نیست نوع سومی از صندوق را طراحی کنیم که نکات مثبت هر دو این صندوق‌ها را داشته باشد؟

صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله ویژگی‌های مثبت هر دو را دارد. در ادامه به بررسی ویژگی‌های یک صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله می‌پردازیم.

ویژگی اول

واحد این صندور در طول روز در بازار مورد معامله قرار می‌گیرد؛ درست مانند یک سهم. یعنی می‌توان از صفحه مربوط به کارگزاری، نام صندوق مورد نظر را جست و جو و آن را خرید و فروش کرد.

ویژگی دوم

در صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله، صدور و ابطال واحد فقط و فقط برای برخی از سرمایه‌گذاران بزرگ صندوق انجام می‌شود و صندوق برای عموم مردم واحد صادر و ابطال نمی‌کند. این رکن صندوق در ایران تحت عنوان «بازارگردان» و کشورهای دیگر تحت عنوان AP (یا Authorized Participant) شناخته می‌شود. چنین ساز و کاری جهت نزدیک نگه داشته شدن قیمت واحد صندوق به NAV آن طراحی شده است.

جزئیات این ساز و کار در ایران با دیگر کشورها متفاوت است، امّا اساس آن یکسان است. فرض کنید قیمت واحد صندوق از NAV آن بیشتر باشد. (یعنی صندوق در قیمتی بالاتر از ارزش واقعی آن معامله شود.) همانطور که در نوشته قبلی گفته شد، در این صورت گفته می‌شود «صندوق در premium معامله می‌شود»؛ در این حالت، بازارگردان موظف است طی یک عملیاتی که به آن آربیتراژ گفته می‌شود قیمت واحد صندوق را به NAV آن نزدیک کند. نحوه انجام این عملیات در ایران کمی با دیگر کشورها تفاوت دارد و به همین دلیل، هم برای نمونه ایرانی و هم برای نمونه غیر ایرانی این عملیات در ادامه شرح داده می‌شود.

انجام عملیات آربیتراژ بین قیمت واحد و NAV آن در خارج از ایران

در کشورهایی نظیر آمریکا، برخی از سرمایه‌گذاران بزرگ صندوق تحت عنوان AP مسئول انجام آربیتراژ هستند. در مثال بالا، یعنی در شرایطی که قیمت واحد صندوق بیشتر از NAV آن است، یک AP اقدام به خرید یک سبد مشابه با سبد صندوق از بازار کرده و با تحویل این سهم‌ها به صندوق، واحد معادل آن‌ها را دریافت می‌کند و در بازار به فروش می‌رساند. این عمل از یک سو باعث بالا رفتن قیمت سهم‌های صندوق (و در نتیجه بالا رفتن NAV صندوق) شده و از سوی دیگر به علت فروش واحد جدید در بازار موجب کاهش قیمت واحد صندوق می‌شود. برای درک بهتر، به تصویر زیر زیر توجه کنید.

یک مثال از عملیات آربیتراژ

فرض کنید یک صندوق قابل معامله که به 10 واحد تقسیم شده است، تعداد 100 سهم «الف» به قیمت 200 تومان برای هر سهم و 50 سهم «ب» به قیمت 70 تومان برای هر سهم را در سبد خود دارد و قیمت هر واحد آن در بازار برابر 2500 تومان است. برای سنجش وضعیت این ETF، باید NAV هر واحد این صندوق را محاسبه کنیم:

بنابراین NAV هر واحد عبارت است از:

همانگونه که در مثال ذکر شد، قیمت هر واحد صندوق در حال حاضر برابر 2500 تومان است. با مقایسه قیمت هر واحد و NAV هر واحد به این نتیجه می‌رسیم که قیمت واحد صندوق به اندازه 150 تومان بیشتر از NAV واحد است و بنابراین صندوق در premium معامله می‌شود. در این شرایط AP باید اقدام به آربیتراژ میان قیمت واحد و NAV واحد کند.

به منظور انجام آربیتراژ، AP اقدام به خرید سهم‌های الف و ب می‌کند. در نتیجه خرید، قیمت این دو سهم افزایش می‌یابد. بنابراین NAV واحد صندوق رشد می‌کند و مثلاً به 2400 تومان می‌رسد. همچنین AP با تحویل این سهم‌ها به صندوق، واحدهای جدیدی دریافت می‌کند و این واحدها را در بازار عرضه می‌کند. در نتیجه عرضه این واحدها در بازار، قیمت واحد صندوق کاهش می‌یابد و مثلاً به 2450 تومان می‌رسد. بنابراین طی عملیات آربیتراژ اختلاف قیمت واحد صندوق و NAV آن از 150 تومان به 50 تومان کاهش یافت.

این عملیات تا جایی ادامه پیدا می‌کند که قیمت واحد صندوق برابر قیمت NAV آن شود.

حالت برعکس

حالت برعکس نیز ممکن است رخ دهد. (یعنی حالتی که قیمت واحد در بازار کمتر از قیمت NAV آن باشد.) در این حالت AP مسیر برعکس را طی می‌کند؛ یعنی اقدام به خرید واحد از بازار، انتقال آن به صندوق و دریافت سهام می‌کند. در این حالت با خرید واحد، قیمت آن در بازار افزایش یافته و با عرضه سهام سبد صندوق به بازار، قیمت سهم‌ها کاهش یافته و در نتیجه NAV صندوق کاهش می‌یابد.

انجام عملیات آربیتراژ بین قیمت واحد و NAV آن در ایران

در ایران فرآیند آربیتراژ میان قیمت واحد صندوق و NAV واحد آن کمی با خارج از ایران متفاوت است و به ترتیب زیر است:

• اگر قیمت واحد صندوق از NAV هر واحد صندوق بیشتر باشد: در این صورت بازارگردان تعدادی واحد از صندوق خریداری می‌کند (واحد برای وی صادر می‌شود) و واحدها را در بازار عرضه می‌کند. تفاوت این روش با مشابه آن در خارج از ایران این است که در این روش بازارگردان سهم را از بازار خریداری نمی‌کند و سهم توسط خود صندوق خریداری می‌شود.
• اگر قیمت واحد صندوق از NAV هر واحد صندوق کمتر باشد: در این صورت بازارگردان تعدادی واحد صندوق را از بازار خریداری می‌کند و با تحویل این واحدها به صندوق معادل ریالی آن را دریافت می‌کند. (صندوق برای وی ابطال می‌شود.)

موارد عدم انجام آربیتراژ

امکان انجام آربیتراژ در ETFها فقط در صورتی فراهم می‌شود که تمامی سهم‌های سبد صندوق به طور پیوسته در برخی از ویژگی های ETF طول روز معامله شوند؛ چرا که برای صدور یا ابطال واحد ETF نیاز است تمامی این سهم‌ها خرید یا فروش شوند. بنابراین اگر به هر دلیلی امکان خرید یا فروش یکی از سهم‌های سبد صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله فراهم نباشد، امکان انجام آربیتراژ وجود نخواهد داشت. در این صورت بازارگردان یا AP موفق به انجام آربیتراژ نخواهد شد. برخی از این موارد عبارتند از:

1. نماد یکی از سهم‌های سبد صندوق بسته باشد.
2. نماد یکی از سهم‌های سبد صندوق خریدار یا فروشنده‌ای نداشته باشد.

به همین دلیل ETFها عموماً سعی می‌کنند سهم‌ها و نمادهای معتبری را برای تشکیل سبد سرمایه‌گذاری انتخاب کنند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله و صندوق‌های شاخصی

همانطور که در مقاله «همه چیز درباره صندوق‌های سرمایه‌گذاری» اشاره شد، یکی از روش‌های مدیریت صندوق، مدیریت به روش غیرفعال (passive) و با استفاده از یک شاخص است. در این روش صندوق سعی می‌کند بازدهی یک شاخص (مثلاً شاخص کل بورس تهران یا شاخص Dow Jones را دنبال کند.) اکثر ETFها به همین روش مدیریت می‌شوند. البته امکان مدیریت فعال ETFها نیز فراهم است، با این حال از ابتدای شکل‌گیری صندوق‌های قابل معامله در بازارهای مالی آمریکا، عمده صندوق‌های قابل معامله بصورت شاخصی (index fund) تشکیل شده‌اند. علت این مسئله این است که معمولاً سهم‌هایی که در شاخص‌های معروف وجود دارند، نقدشوندگی بیشتری دارند و پیوسته‌تر مورد معامله قرار می‌گیرند. این مسئله فرآیند آربیتراژ را میسرتر می‌کند.

روش خرید و فروش صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF)

همانگونه که که متن نوشته اشاره شد، صندوق قابل معامله دقیقاً مانند یک سهم خرید و فروش می‌شود؛ به این معنی که هر صندوق در بازار فرابورس یک نماد دارد. برای خرید صندوق باید از صفحه حساب کارگزاری خود، نماد صندوق را جست و جو کرده و آن را خریداری کنید.

آشنایی با مفهوم صندوق در صندوق

(در زبان انگلیسی: Fund of Funds)

صندوق برخی از ویژگی های ETF در صندوق یکی از انوع صندوق‌های سرمایه‌گذاری است، با این تفاوت که این نوع از صندوق، به جای خرید مستقیم اوارق بهادار، اقدام به خرید واحد دیگر صندوق‌ها می‌کند.

برخی از ویژگی های ETF

سهام عدالت استانی و ETF قربانی جدید تصمیمات بورسی دولت

جواد غیاثی -بازار سرمایه کشور پس از صعود حبابی ماه های ابتدای سال و ریزش شدید از نیمه تابستان تا نیمه پاییز، طی هفته های اخیر دروضعیت نسبتا متعادلی قرارگرفته است. اگرچه طی دو روز اخیر، شاخص کل حدود 90 هزار واحد ریزش داشت، اما بازار از نیمه آبان ماه در شرایط صعودی نسبتا متعادلی قرار دارد. و امید می رود به مرور از رفتارهای هیجانی در آن کاسته شود و بر مبنای منطق و ویژگی های بنیادین و قابل تحلیل به پیش برود. رفتار منطقی و قابل تحلیل بازار و نمادها در میان مدت و بلندمدت، حداقل ویژگی یک بازار قابل اتکاست که بتواند اقشار مردم و سرمایه های مختلف را جذب و به مامنی برای سرمایه گذاری تبدیل کند، اما ورود گسترده دولت به بورس طی امسال تا حد زیادی این ویژگی مهم را از بورس گرفته است. وقتی قرار باشد بورس و بازار بر اساس تشویق یا تبلیغ یا حمایت دولت تحلیل شود، عملا منطق تحلیلی و بنیادین رنگ می بازد و بازار را غیرقابل اعتماد خواهد کرد. البته ناگفته پیداست که برخی مسائل و درگیری های غیراقتصادی کشور (مثل همه دنیا) که بر اقتصاد نیز موثر است به صورت خودکار بر بورس موثر است و گریزی از آن نیست. این مسائل ،عمدتا قابل تحلیل اقتصادی نیز نیستند. مثل این که انتخاب یک رئیس جمهور از حزب مخالف در آمریکا ممکن است سال ها وضعیت اقتصاد جهانی را تحت تاثیر قرار دهد.

تشویق غیرمنطقی به حضور گسترده در بورس بحث بر سر برخی رفتارها و اقدامات دولت در بورس است که عملا حاصلی جز بر هم زدن منطق بازار و ایجاد نوعی فضای غیرتحلیلی در بورس ندارد. این موضوع وقتی وخیم تر می شود که دولت مدعی دعوت اقشار مختلف مردم به بورس است. تشویق های علنی رسانه ای، سهام عدالت و عرضه سهام دولتی روش های دولت برای بورسی کردن اکثریت جامعه بوده است. اما این دعوت و حضور گسترده به بازاری است که عملا غیرمنطقی و غیرقابل تحلیل است و رفتارهای دولت نقش زیادی در غیرمنطقی شدن بازار دارد. رفتار غیرقابل پیش بینی در قبال ای تی اف ها قبلا بارها گفته شده که تشویق مردم به حضور در بازاری که قیمت های آن به وضوح و با همه روش های قیمت گذاری حبابی است یک اشتباه استراتژیک از سوی دولت (از رئیس جمهور تا وزیر اقتصاد و مسئولان بورس) بوده است که نیمه اول امسال رخ داد. اما اشتباهات دولت هم اکنون نیز ادامه دارد، مثال واضح دیگر نحوه مدیریت صندوق های دولتی عرضه شده توسط دولت در بورس است. صندوق هایی که به عموم مردم فروخته شد و دولت از عرضه آن ها با تخفیف به مردم به عنوان ارائه یک امتیاز یا یارانه یاد می کرد! اما بعد از قابل معامله شدن این صندوق ها،رفتارهای عجیبی رخ داد که با هیچ منطق تحلیلی قابل بررسی نبود. افت و خیزهای عجیب قیمت، ایجاد محدودیت دامنه نوسان و درنهایت افت شدید قیمت در دارایکم. به نحوی که هم اکنون دارایکم بر خلاف همه صندوق های قابل معامله که درست روی ارزش ذاتی معامله می شوند، بیش از 25 درصد کمتر از ارزش ذاتی معامله می شود. این یعنی کسانی که بر اساس منطق تحلیلی اقدام به خرید سهام دولتی کرده اند و می خواهند این روزها واحدهای سرمایه گذاری خود را بفروشند، 25 درصد جریمه می شوند. البته شاید کسی بگوید که افت و خیزهای قیمت این نماد دولتی، در هر حال در بازار رخ داده و اگرچه بسیار منحصر به فرد و خاص بوده اما در اثر عرضه و تقاضا بوده و مداخله نکردن دولت یک اقدام درست بوده است. تا یک هفته قبل، با وجود اشکالات فراوان، می شد استدلال فوق را در دفاع از دولت به نحوی پذیرفت اما با آشکارشدن رفتار دولت در صندوق قابل معامله بعدی یعنی پالایش یکم، عمق بدفهمی دولت در خصوص بازار و بورس آشکار شد. وقتی قیمت هر واحد این صندوق به 10 هزار تومان یعنی نقطه سربه سر و آستانه ضرردهی افت کرد شاهد خرید سنگین حقوقی دولتی در این نماد بودیم! یعنی دولت میل به مداخله دارد و توان آن را هم دارد. اما در قیمتی که دلش می خواهد! دولت با این رفتار نشان داد که کاری به منطق بازار و ارزش گذاری ندارد و در یک قیمت که از نظر خودش حیثیتی است از نماد حمایت می کند. حالا احتمالا اگر ارزش هر واحد صندوق به کمتر از 10 هزار تومان هم برسد باز دولت در همین قیمت حمایت کند. در آن سو اگر نمادی که دولت به آحاد مردم فروخته، 1.5 میلیون تومان کمتر از ارزش واقعی که طبق عرف در همه نمادهای مشابه تعیین می شود، قرار بگیرد (دارایکم) برای دولت مهم نیست و در قیمتی که تشخیص دهد حمایت خواهد کرد! اگر قرار است دولت حمایت و مداخله کند چه خوب است که طبق منطق اولیه بازار و به نحوی قابل تحلیل و قابل پیش بینی باشد و نه به صورت صلاحدیدی.نتیجه این رفتار، بی اعتمادی طیف وسیعی از تازه واردان به بورس به روش های تحلیلی خواهد بود که یکی از دو نتیجه زیر را در بر خواهد داشت: یا خروج از بازار یا رفتار در بازار بر اساس حدس و گمان و هیجان که هیچ کدام به نفع بورس نخواهد بود. وضعیت فاجعه بار در سهام عدالت های استانی در کنار صندوق های دولتی عرضه شده، سهام عدالت نیز اولین تصویر بسیاری از افراد تازه وارد از بورس و بازار سرمایه است که متاسفانه در آن جا نیز بی تدبیری وزارت اقتصاد و سازمان بورس یک تصویر غیرمنطقی و آشوب زده ایجاد کرده است. قبلا درباره فجایع فروش سهام عدالت به روش مستقیم بارها گفته شده و نیازی به بازخوانی نیست اما مشکلات عدیده در روش غیرمستقیم هم ایجاد شده که فاجعه بارتر است. با قابل معامله شدن شرکت های سرمایه گذاری استانی، برخی سهم ها بدون هیچ دلیلی رشد کرد و تا 1.5 برابر ارزش ذاتی پیش رفت. اما به یک باره ورق برگشت و سهم ها در صف فروش سنگین قفل شدند. حتی سهم هایی که در ارزش ذاتی خود هستند هم صف فروش سنگین دارند. هم اکنون سهام عدالت استان فارس در 98 تومان و سهام عدالت خراسان جنوبی در 211 تومان صف فروش است. این در حالی است که هر دو ارزش ذاتی حدود 99 تومان دارند! حالا فردی را تصور کنید که با دردسر بسیار کد بورسی گرفته تا سهامش را بفروشد! هر روز باید در صف فروش سنگین سفارش فروش بگذارد و البته خبری از خریدار هم نیست! اصلا معلوم نیست که چرا سهام شرکت سرمایه گذار استانی لرستان 13 درصد کمتر از ارزش ذاتی (حدود 86 تومان) باید صف فروش باشد اما استان کردستان در همان قیمت (و با همان ارزش ذاتی) صف خرید باشد و استان کرمان چند درصد بالاتر از ارزش ذاتی در محدوده مثبت معامله شود؟! کسی که از این دریچه بورس را ببیند و بشناسد احتمالا تصویری از قمارخانه ای در ذهن خواهد ساخت که همه چیزش اتفاقی و شانسی است و هیچ منطق و تحلیلی بر آن حاکم نیست. شاید در حمایت از دولت بگویید که رفع این مسائل، وظیفه بازارگردان و شرکت های استانی است اما اولا کم کاری سازمان بورس در رفع انحرافات شدید قیمتی واضح است. ثانیا دولتی که آن حجم مداخله را در صندوق پالایش انجام می دهد و در عین حال دعوت مردم به بورس را جزو افتخارات خود می داند درباره موضوعی که دربرگیری زیادی دارد (حدود 50 درصد جمعیت کشور) نباید بی توجه باشد. از همه مهم تر این که تصویر ذهنی ایجاد شده از بورس در ذهن افراد با وضعیت فعلی به شدت دچار اغتشاش خواهد شد. بورس باید به صورت بازاری منطقی و تحلیل پذیر (حداقل در میان مدت و بلندمدت) تصویر شود و نه محلی عجیب و غریب و متناقض و غیرقابل تحلیل. با عملکرد وارونه دولت در بورس، مخصوصا در تصویرسازی برای انبوه تازه واردهایی که اتفاقا به دعوت دولت هم بورسی شده اند، اگر بورس به عنوان محلی غیرقابل تحلیل و زیرساختی برای قمار در ذهن جامعه معرفی شد، نباید تعجب کرد و باید آن را محصول بی توجهی و بدفهمی عمیق دولت از بورس و بازار و افکار عمومی دانست.

جذابیت‌های پنهان ETF

تجربه صندوق‌های سرمایه‌گذاری طی سال‌های اخیر تجربه‌ای موفق و مغتنم برای گام بعدی در این حوزه از بازار سرمایه، یعنی صندوق‌های قابل معامله است.

مهدی فریور/ مدیر عامل سبدگردان آسمان

تجربه صندوق‌های سرمایه‌گذاری طی سال‌های اخیر تجربه‌ای موفق و مغتنم برای گام بعدی در این حوزه از بازار سرمایه، یعنی صندوق‌های قابل معامله است. ایجاد زیرساخت‌های اولیه نرم‌افزاری، معرفی این نهاد به مخاطبان مورد نظر و تجربه مدیریت سرمایه دارندگان واحدهای این صندوق‌ها، مواردی است که امروز به هنگام راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله، بازار سرمایه را تا حد بالایی از موفقیت این صندوق‌ها مطمئن می‌سازد.

تفاوت ETF با صندوق‌های فعلی
با فرض آشنایی خواننده با ساختار صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعلی، در ابتدا به بیان تفاوت‌های صندوق‌های قابل معامله با اقسام فعلی صندوق‌ها می‌پردازیم. صندوق‌های قابل معامله در واقع همان صندوق‌های مشاع موجود در بازار هستند با این تفاوت که در این صندوق‌ها شعب، محدود به دفاتر مدیر صندوق نیست بلکه تمام شبکه کارگزاری و سامانه معاملات برخط به نفوذ و دسترسی این ابزار کمک شایانی کرده است. در عمل برای این صندوق‌ها مشابه شرکت‌های سرمایه‌گذاری پذیرفته‌شده در بازار سرمایه، نمادی ایجاد شده و سرمایه‌گذاران قادر به معامله واحدهای این صندوق‌ها در بازار خواهند بود. با این تفاوت که شرکت‌های سرمایه‌گذاری دارای یک سرمایه ثابت و مشخص هستند اما این صندوق‌ها اصطلاحاً سرمایه- باز (Open end) هستند، یعنی بنا بر شرایط بازار و عرضه و تقاضا می‌توان سرمایه آن را کاهش یا افزایش داد. علاوه بر این، این صندوق‌ها فاقد ضامن نقدشوندگی هستند که این مساله نشانگر یک گام صحیح در جهت بلوغ محیط سرمایه‌گذاری کشور است. چرا که علاوه بر عدم وجود چنین ضامنی برخی از ویژگی های ETF در تجارب قبلی سایر کشورها، از نظر منطق مالی نیز ارائه تضمین نقدشوندگی یا سایر تضامین با مهم‌ترین خصوصیت سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه یعنی «ریسک و بازده متناسب با آن» در تضاد است. البته جایگزین مناسب این ضامن، بازارگردانی است که همواره متعهد به تامین نقدشوندگی اوراق این صندوق‌ها خواهد بود. همچنین ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) در این صندوق‌ها به صورت لحظه‌ای- هر دو دقیقه یک ‌بار- محاسبه می‌شود. در پایان این بخش به موضوع تفاوت این صندوق‌ها با شکل شناخته‌شده ETF در دنیا نیز اشاره‌ای کوتاه می‌کنیم که عموماً ETF ها در دنیا با استراتژی غیرفعال (passive) مدیریت می‌شوند و اغلب یک شاخص خاص را دنبال می‌کنند اما در مدل ایرانی آن، مدیر می‌تواند نظیر صندوق‌های مشاع با استراتژی‌های فعال (active) به تغییر ترکیب دارایی‌های صندوق بپردازد.

ضرورت‌ها و مزایا
تجربه سایر کشورهای پیشرو در امر سرمایه‌گذاری از جمله آمریکا نشان می‌دهد که اغلب سرمایه‌گذاران به دلایل مختلف از جمله فقدان وقت، تخصص یا سایر موارد، جزو مخاطبان بالفعل صندوق‌ها هستند اما در ایران به‌رغم اینکه بسیاری از سرمایه‌گذاران بازار سرمایه را می‌توان جزو مخاطبان بالقوه این صندوق‌ها طبقه‌بندی کرد، اما ضریب نفوذ صندوق‌ها در میان این افراد ارقام قابل توجهی نیست. دلایل متعددی می‌توان برای این امر ذکر کرد، از جمله عوامل فرهنگی، تجارب قبلی سرمایه‌گذاری افراد، عملکرد گذشته صندوق‌ها و سایر عوامل. اما یکی از مهم‌ترین موانع رشد این آمار، موانع ورود و خروج در صندوق‌ها بود که با ورود صندوق‌های قابل معامله تا حد زیادی این مشکل حل خواهد شد. نفوذ شبکه شعب کارگزاری در سطح کشور و توسعه سامانه معاملات برخط در این زمینه بسیار راهگشاست و ETFها را مستقیماً به یکی از گزینه‌های سرمایه‌گذاری علاقه‌مندان تبدیل خواهد کرد. به جرات می‌توان از مدیریت این صندوق‌ها به عنوان مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده موفقیت یا ناکامی آنها نام برد. از آنجا که نهاد ناظر به بررسی عملکرد گذشته مدیران صندوق‌ها پرداخته است، لذا می‌توان تا حد قابل قبولی به مدیریت این صندوق‌ها اطمینان کرده و آن را نقطه قوت فرض کرد. البته داوری قطعی در این باره پس از راه‌اندازی و مشاهده عملکرد واقعی این صندوق‌ها قابل انجام خواهد بود. نکته بعدی مساله محاسبه دو دقیقه‌ای ارزش خالص دارایی‌های این صندوق‌هاست. این مساله منجر به افزایش جذابیت این صندوق‌ها می‌‌شود چرا که در شکل قبلی صندوق‌ها، NAV یک بار در روز و طی روز بعد محاسبه و اعلام می‌شد. تعیین به لحظه این رقم به شفافیت و جذابیت بیشتر این صندوق‌ها منجر خواهد شد. اما در مقابل ریسک‌هایی نیز در پی خواهد داشت که ناشی از مشکلات محاسبه آنی این ارزش در طی ساعات معاملات بازار است. زیرساخت IT قوی و سیستم‌های کنترلی مناسب لازمه عدم توقف محاسبات و معاملات این صندوق‌هاست که در این حوزه پس از بررسی دقیق همه عوامل تاثیرگذار، ناگزیر به ورود به عرصه عمل و تجربه پیچیدگی‌های این محاسبات هستیم. این صندوق‌ها از نوع بزرگند، لذا تا حدی می‌توان از عمق بازار آنها اطمینان داشت. البته در صورتی از عمق این بازار می‌توان اطمینان یافت که در ابتدای معرفی این نهاد، تعدد صندوق‌ها عمق آنها را تحت تاثیر قرار ندهد و پس از تجربه و آزمون چند صندوق اول، گام بعدی در توسعه کمی این صندوق‌ها برداشته شود. به هر حال حضور بازارگردان در این میان نقش تعیین‌کننده ای دارد چرا که عملکرد مناسب وی منجر به افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران و در نتیجه مشارکت بیشتر خواهد شد. در نهایت این مساله به نفع بازارگردان نیز خواهد بود چرا که تامین نقدشوندگی صندوق دیگر فقط بر دوش وی نخواهد بود بلکه بازار خود به معامله اوراق خواهد پرداخت. از دیدگاه یک سرمایه‌گذار حرفه‌ای- حتی سرمایه گذار حقوقی- نیز این صندوق‌ها دارای جذابیت هستند، چرا که سرمایه‌گذاری در این صندوق، به تنوع‌بخشی برخی از ویژگی های ETF مدیریت سرمایه‌گذاری منجر می‌شود. یک شخص حقوقی با ورود به این صندوق‌ها در واقع در حال برون‌سپاری واحد سرمایه‌گذاری خود است و در صورتی که تنها بخشی از منابع خود را صرف این صندوق‌ها کند، می‌تواند از آن به عنوان یک سیستم کنترلی برای ارزیابی عملکرد واحد سرمایه‌گذاری خود در درون شرکت استفاده کند. عدم وجود جریمه ابطال زودهنگام که در صندوق‌های معمول وجود دارد، یکی دیگر از جذابیت‌های این صندوق‌هاست. همچنین کارمزدهای معمول صدور و ابطال نیز در این صندوق‌ها اخذ نشده و فقط کارمزدهای اندکی از بابت معاملات اوراق اخذ می‌شود. اوراق این صندوق‌ها حتی به صورت یک‌روزه نیز قابل معامله خواهد بود؛ لذا افراد برای حضور در این صندوق‌ها، با مانع خروج مواجه نیستند. به‌علاوه سرمایه‌گذاران با فروش واحد خود در این صندوق‌ها طی سه روز کاری وجه نقد حاصل از فروش اوراق خود را دریافت می‌دارند. آنچه که جذابیت پنهان این اوراق را برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای ایجاد می‌کند عدم الزام به معامله اوراق به قیمت NAV است. این بدان معنی است که انتظارات بازار از روند آتی قیمت‌ها، می‌تواند باعث انحراف قیمت معاملاتی از NAV شود. یک نکته مهم دیگر ممنوعیت معاملات گروهی موسوم به ددد است که شبهه سوءاستفاده احتمالی از معاملات گروهی را کاملاً از بین خواهد برد. علاوه بر این شبهه، حذف معاملات گروهی نوعی نظم را در استراتژی معاملاتی این صندوق‌ها حاکم خواهد کرد.

پیشنهادات
در ادامه پیشنهاداتی را که می‌توان برای افزایش جذابیت این صندوق‌ها طرح کرد به طور خلاصه بررسی می‌کنیم. در شرایطی که بازار سرمایه تجربه حدود یک ‌صد صندوق سرمایه‌گذاری را در کارنامه خود دارد، یکی از مهم‌ترین روش‌های افزایش جذابیت این صندوق‌ها، غربال مدیران صندوق‌های ETF از میان مدیران با عملکرد قابل دفاع در صندوق‌های قبلی است. چرا که اندازه و میزان انعکاس عملکرد این صندوق‌ها در بازار سرمایه، به نوعی ویترین بازار سرمایه به حساب خواهد آمد؛ لذا این عرصه فضای آزمون و خطا نیست. در شرایط کنونی بازار سرمایه، سرمایه‌گذاران تقریباً تنها با یک ملاک به انتخاب صندوق‌ها می‌پردازند و آن ملاک نیز بازده است. به نظر می‌رسد در صورت اقدام بازار سرمایه به طراحی، محاسبه و ارائه برخی معیارهای دیگر که بیانگر ریسک صندوق‌ها باشد، بتوان اطلاعات مفیدتری برای تصمیم‌گیری و انتخاب از میان صندوق‌ها به بازار ارائه کرد. در این راه، نقش شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری پررنگ خواهد بود. به‌جز شاخص‌های معمول ریسک پرتفوی‌ها، برخی روش‌های آماری نیز وجود دارد که به تفکیک مهارت مدیر از روندهای کلی بازار می‌پردازد که این روش‌ها نیز می‌تواند بسیار مفید باشد.

نتیجه‌گیری
باید به صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله زمان داد تا عملکرد خود را به بازار نشان دهند. دیده‌ شدن صندوق‌ها در میان نمادهای بازار و مقایسه عملکرد این صندوق‌ها با عملکرد بازار و افراد می‌تواند در میان‌مدت و بلندمدت برگ برنده این صندوق‌ها باشد. به‌رغم آنکه ممکن است عملکرد صندوق‌ها در مقایسه با عملکرد و بازدهی کوتاه‌مدت و استثنایی برتری نسبی نداشته باشد، اما اگر مدیریت یک صندوق به صورت صحیح و حرفه‌ای انجام شود، در بازه‌های زمانی طولانی‌تر، برتری این صندوق‌ها نسبت به سرمایه‌گذاری انفرادی افراد قطعی است. مزیت این صندوق‌ها در دوره‌هایی به وضوح قابل درک خواهد بود که بازار به دور از روندهای هیجانی - نظیر دوره‌های اخیر بازار- بازار تحلیل و بررسی بنیادی اقتصاد، صنایع و شرکت‌ها باشد. در این دوره است که سره از ناسره قابل تمیز خواهد بود.

تاکید معاون بانکی وزارت اقتصاد بر آگاهی بخشی مردم در خصوص صندوق‌های ETF

معاون امور بانکی، بیمه و شرکت‌های دولتی وزارت اقتصاد بر مشارکت روابط عمومی های بانک‌ها، بیمه ها و سازمان های تابعه وزارتخانه و ادارات کل امور اقتصادی و دارایی استان‌ها با استفاده از ابزارهای مختلف اطلاع رسانی در آگاهی بخشی به مردم سراسر کشور در خصوص صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله ETF تاکید کرد.

به گزارش گروه خبر خبرگزاری برنا به نقل از شبکه اخبار اقتصادی و دارایی ایران (شادا) عباس معمارنژاد در نشست جلسه شورای اطلاع رسانی وزارت امور اقتصادی و دارایی که با حضور رئیس و معاونان مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت اقتصاد، مدیران روابط عمومی بانکها، بیمه ها و سازمان های تابعه این وزارتخانه برگزار شد، اظهار داشت: دولت در این طرح با هدف مردمی کردن اقتصاد، باقیمانده سهام خود در بانکها، بیمه ها، پالایشگاهها، فولاد و خودروسازی را در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله etf به مردم واگذار می‌کند.

وی با بیان اینکه اگر دولت قصد تامین کسری بودجه خود از طریق این واگذاری ها را داشت از روش های بلوکی با ۲۰ درصد افزایش قیمت مندرج در تابلوی بورس و یا عرضه تدریجی سهام در بازار بورس استفاده می‌کرد، تاکید کرد: دولت با هدف انتفاع همه مردم از این سهام، عرضه آن به صورت صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله را در دستور کار خود قرار داد.

معاون امور بانکی‌، بیمه و شرکتهای دولتی ویژگی های این صندوق را کاهش ریسک، قیمت قابل رقابت (قیمت فروش واحد های صندوق حداقل ٣٠ درصد زیر قیمت فعلی تابلوی بازار بورس)، امکان خرید واحد های این صندوق برای هر ایرانی و بدون محدودیت سنی ، مردمی کردن اقتصاد و کسب منفعت برای همه مردم و فرهنگ سازی در زمینه بورس عنوان کرد.

معمارنژاد با اشاره به قیمت سهام برخی بانک‌ها و بیمه‌های عرضه شده در این صندوق و مقایسه آن با قیمت فعلی این سهام در بازار بورس، گفت: مبنای تعیین قیمت های سهام درنظر گرفته شده برای واگذاری به صندوق‌ سرمایه گذاری etf متوسط سی روز قبل از فراخوان واگذاری می باشد که بسیار پایین تر از قیمت های فعلی است.

معاون امور بانکی، بیمه و شرکتهای دولتی وزارت اقتصاد مراجعه به کارگزاری ها، درگاه های حضوری و غیر حضوری بانک ها را از جمله روش های خرید واحدهای صندوق سرمایه گذاری قابل معامله etf (واسطه‌گری مالی یکم) برشمرد.

معمارنژاد در ادامه تحولات دیجیتال را در عصر فعلی مبتنی بر چند پارادایم مهم عنوان کرد و گفت: "جایگزینی مفهوم اکوسیستم به جای سیستم" و "بهبود تجربه مشتری" از جمله مهم ترین این پارادایم ها است.

نقش و عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در رونق اقتصادی

باقیمانده سهام دولت در بانک‌های تجارت، ملت، صادرات و بیمه‌های اتکایی امین و البرز در قالب واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF) در بورس آغاز شده و بانک مسکن در کنار بانک‌های ملی، سپه، کشاورزی، رفاه کارگران، ملت، تجارت، صادرات و قرض‌الحسنه مهر ایران به‌عنوان بانک‌های منتخب از تاریخ 14 لغایت 31 اردیبهشت ماه، آماده پذیره‌نویسی متقاضیان خریداری واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF) هستند.

به ‌ منظور آشنایی بیشتر با این نوع صندوق ‌ ها و آگاهی از نحوه پذیره ‌ نویسی در بانک مسکن گفت ‌ وگویی با دکتر سیدمحسن فاضلیان عضو هیأت مدیره و مدیرعامل سابق شرکت تأمین سرمایه بانک مسکن که در این حوزه تخصص و تجربه کاری دارند، انجام داده ‌ ایم که در ادامه می ‌ خوانید:

امروزه ورود به بازار سرمایه از طریق سرمایه ‌ گذاری در صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری رایج ‌ ترین روش سرمایه ‌ گذاری غیرمستقیم عموم مردم در بازار سرمایه به شمار می ‌ رود. در واقع در این روش به جای اقدام مستقیم مردم به سرمایه ‌ گذاری در بورس (که غالباً تخصص کافی در خصوص پیچیدگی ‌ ها و رویه ‌ های سرمایه ‌ گذاری در بورس ندارند)، تلاش می ‌ شود سرمایه پس ‌ انداز آن ‌ ها در اختیار نهادهایی مالی با تخصص ‌ های لازم و البته مجوزهای قانونی مربوطه قرار گرفته تا بدین ‌ وسیله این افراد از مزایای بازار سرمایه و بازدهی ‌ های متعارف در آن بهره ‌ مند شوند.

در این مدل منابع اشخاص در یک صندوق تجمیع و توسط مدیریت حرفه ‌ ای به دارایی ‌ های مشخص ‌ شده در اساسنامه صندوق تخصیص می ‌ یابد. چندین مدل صندوق سرمایه ‌ گذاری وجود دارد که هرکدام ویژگی ‌ های مخصوص به خود را دارند. بنابراین همه می ‌ توانند با هر مقیاس درآمد و سطح دانشی که دارند، صندوق متناسب برای نوع سرمایه ‌ گذاری دلخواه و با در نظر گرفتن سطح ریسک مناسب پیدا کنند.

متداول ‌ ترین تقسیم ‌ بندی صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری بر مبنای ترکیب دارایی ‌ های آن ‌ ها است؛ به این معنی که صندوق ‌ ها، سرمایه و منابع تجهیز شده از افراد را در دارایی ‌ های مختلفی سرمایه ‌ گذاری می ‌ کنند. این دارایی ‌ ها می ‌ توانند گزینه ‌ های کم ‌ ریسک مانند سپرده بانکی و اوراق با درآمد ثابت یا گزینه ‌ های با ریسک بیشتر مانند سهام باشند. بنابراین ترکیب دارایی هر صندوق سرمایه ‌ گذاری نشان از نحوه مدیریت دارایی ‌ ها و رویکرد مدیر صندوق دارد. سرمایه ‌ گذاران با بررسی ترکیب دارایی صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری می ‌ توانند صندوق موردنظر خود را انتخاب کنند که عمدتاً متناسب با سطح پذیرش ریسک ایشان و بازدهی مرتبط با آن است.

از میان صندوق ‌ هایی که در اوراق بهادار (سهام یا اوراق درآمد ثابت) سرمایه ‌ گذاری می ‌ کنند، برخی منابع صندوق را در ترکیبی از سپرده و اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه ‌ گذاری می ‌ کنند که به آن ‌ ها صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری در اوراق با درآمد ثابت می ‌ گوییم. نمونه این صندوق در مجموعه بانک مانند صندوق آباد و صندوق مشترک تأمین سرمایه است. در نوع دیگر از صندوق، منابع صندوق می ‌ تواند به سرمایه ‌ گذاری در سهام اختصاص یابد که به این نوع از صندوق ‌ ها، صندوق ‌ های سهامی گفته می ‌ شود. برخی از صندوق ‌ ها نیز منابع خود را با نصاب ‌ های استاندارد و مشخص ‌ شده در ترکیبی از سهام و اوراق با درآمد ثابت سرمایه ‌ گذاری می ‌ کنند که به صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری مختلط معروف هستند. همچنین صندوق ‌ ها می ‌ توانند در دارایی ‌ هایی نظیر طلا و یا حتی پروژه ‌ های ساختمانی سرمایه ‌ گذاری کنند که به آن ‌ ها صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری طلا و صندوق ‌ های زمین و ساختمان گفته می ‌ شود. همچنین صندوق ‌ های در تشابه با صندوق زمین و ساختمان که محدود به توسعه طرح ‌ های املاک و مستغلات است، صندوق پروژه وجود دارد که تجهیز منابع مالی لازم برای ساخت و توسعه پروژه ‌ ها را تأمین می ‌ کند و سازوکار مصرف وجوه تجهیز شده بسیار دقیق و تحت نظارت ‌ های پیوسته ناظران بر صندوق است.

صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری قابل معامله با عنوان ETF ( EXCHANGE TRADE FUND ) به صندوق ‌ هایی اطلاق می ‌ شود که از دارایی ‌ های متنوع تشکیل شده و بدون نیاز به انجام عملیات صدور و ابطال، واحدهای آن در طول روز همانند سهام در بازار معامله می ‌ شود و از طرفی ساختاری شبیه صندوق ‌ های صدور و ابطالی دارند. یعنی شما در طول ساعات و روزهایی که بازار معاملات سهام باز است، می ‌ توانید یک یا چند واحد از یک صندوق ETF را بخرید، یا چند واحد از آن را بفروشید.

در واقع ETF همان صندوق ‌ های قابل معامله در بورس هستند. در واقع این شکل از صندوق ‌ ها تقسیم ‌ بندی جدید از باب نوع سرمایه ‌ گذاری و تخصیص دارایی نیست؛ ETF ها از لحاظ مدیریت، دسته ‌ بندی و . همانند سایر صندوق ‌ ها دسته ‌ بندی می ‌ شود و وجه تمایزش با صندوق ‌ های مبتنی بر صدور و ابطال تنها از این جهت است که با ایجاد نمادهای معاملاتی مشخص در بورس یا فرابورس، واحدهای سرمایه ‌ گذاری این صندوق ‌ ها مانند سایر نمادهای مربوط به سهام شرکت ‌ ها، قابلیت معاملاتی بورسی پیدا کرده ‌ اند.

مطابق با آنچه گفته شد، این نوع از صندوق ‌ ها نیز مشابه صندوق ‌ های مبتنی بر صدور و ابطال، پس از پایان پذیره ‌ نویسی و جمع ‌ آوری وجوه سرمایه ‌ گذاران، با مدیریت حرفه ‌ ای، با رعایت اصل تنوع ‌ بخشی نسبت به سرمایه ‌ گذاری وجوه اقدام می ‌ کند لذا مانند صندوق ‌ های مبتنی بر صدور و ابطال، مناسب کسانی است که تخصص یا زمان مدیریت سبد دارایی خود را ندارند اما می ‌ خواهند از مدیریت حرفه ‌ ای و سایر مزایای بازار سرمایه استفاده کنند.

این صندوق ‌ ها از خاصیت نقدشوندگی مناسب (دریافت اصل و فرع سرمایه ‌ گذاری ظرف حداکثر یک یا دو روز کاری در صورت فروش واحدها)، سادگی و سهولت در خرید و فروش، کنترل توسط نهاد ناظر بازار سرمایه و ارزش ‌ گذاری شفاف بر اساس خالص دارایی ‌ ها در هرلحظه از زمان برخوردارند؛ البته که سرمایه ‌ گذاری در این صندوق ‌ ها خالی از ریسک نیست و سرمایه ‌ گذاران باید درک اولیه در خصوص ماهیت سهامداری و سرمایه ‌ گذاری در بورس را داشته باشند. از آنجا که قیمت دارایی ‌ های تحت مدیریت این صندوق ‌ ها در بازار به ‌ طور پیوسته تغییر قیمت داشته و متناسب با این تغییرات قیمت ETF در بازار تغییر می ‌ یابد بنابراین در تحلیلی ساده می ‌ توان این استنباط را داشت که در شرایط رشد بازار قیمت ETF صعودی و در شرایط افت بازار قیمت ETF کاهش می ‌ یابد. بنابراین می ‌ توان در صورت تحقق اصول حاکم بر اقتصاد مقاومتی و تحقق مفهوم مردمی ‌ سازی اقتصاد از طریق عرضه عمومی شرکت ‌ ها و بنگاه ‌ های ارزشی در بورس، فضای رشدی مورد انتظار می ‌ تواند در انگیزه سرمایه ‌ گذاری در این صندوق ‌ ها مؤثر باشد.

مطابق با تقسیم ‌ بندی ذکرشده، صندوق ‌ های درآمد ثابت که نسبت به سرمایه ‌ گذاری در اوراق بهادار اقدام می ‌ کنند شامل صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری قابل معامله درآمد ثابت، صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری قابل معامله سهامی و صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری قابل معامله مختلط بوده، به اضافه اینکه در انواع دیگر صندوق ‌ ها در حال حاضر صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری قابل معامله مبتنی بر طلا و صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری زمین و ساختمان نیز از جمله صندوق ‌ هایی هستند که واحدهای سرمایه ‌ گذاری آن ‌ ها در بورس معامله می ‌ شود. انواع متعددی از صندوق ‌ های دیگر در بازارهای مالی و سرمایه جهانی نیز توسعه ‌ یافته که از جمله آن ‌ ها می ‌ توان به صندوق ‌ های شاخصی و صندوق ‌ های پوشش ریسک اشاره کرد که به ‌ تدریج با توسعه و تعمیق بازار سرمایه و در صورت تطبیق با موازین قانونی و شرعی نسبت به ساختارسازی صندوق ‌ های جدید در بازار سرمایه ایران مورد توجه قرار خواهد گرفت.

همان ‌ طور که در پاسخ به سؤالات قبلی توضیح داده شد، تنها تفاوت این صندوق ‌ ها با صندوق ‌ های صدور و ابطالی که عموماً سرمایه ‌ گذاران با آن ‌ ها آشنا هستند، در نحوه و سازوکار سرمایه ‌ گذاری متقاضیان در صندوق و قابلیت معامله واحدهای این صندوق در بازار سرمایه است. برای بیان دقیق ‌ تر باید گفت که در صندوق ‌ های مبتنی بر صدور و ابطال، سرمایه ‌ گذار با مراجعه به دفاتر مشخص ‌ شده و یا سامانه ‌ های اینترنتی مدیر ثبت یا مدیر صندوق، به صدور یا ابطال واحدهای سرمایه ‌ گذاری صندوق اقدام می ‌ کنند؛ درصورتی ‌ که در صندوق ‌ های ETF ما با لفظ خرید و فروش در بورس به جای صدور و ابطال مواجه هستیم.

غالباً صندوق ‌ های قابل معامله سهامی، سود ماهانه تقسیم نمی ‌ کنند اما نتیجه سرمایه ‌ گذاری ‌ های آن در خالص ارزش دارایی ‌ هایی صندوق ( NAV ) نمود یافته و در صورت افزایش مقدار مذکور، قیمت فروش هر واحد آن رشد خواهد داشت. به ‌ عبارت ‌ دیگر زمانی که ارزش صندوق بالا می ‌ رود و سرمایه ‌ گذار قصد دریافت سود ناشی از این افزایش ارزش را دارد، ‌ باید نسبت به فروش واحد سرمایه ‌ گذاری خود در بازار اقدام کند. قابل ذکر است بر اساس قانون، بابت نقل ‌ و انتقال واحدهای سرمایه ‌ گذاری انواع صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری قابل معامله و صدور و ابطال آن ‌ ها هیچ ‌ گونه مالیاتی اخذ نمی ‌ شود.

تاکنون صندوق ‌ های قابل معامله سهامی متعددی در بورس تهران و فرابورس ایران جهت خرید و فروش سرمایه ‌ گذاران لیست شده است ولیکن صندوق سرمایه ‌ گذاری واسطه ‌ گری مالی یکم، اولین صندوق قابل معامله سهامی دولتی است که بر اساس سیاست ‌ های تخفیفی دولت به بازار سرمایه ارایه می ‌ شود. با ویژگی ‌ های خاصی که این صندوق دارد، نمونه مشابه قبلی در بازار سرمایه کشور را نداشته است. البته دولت محترم باز هم قصد واگذاری سهام خود را در قالب چنین صندوق ‌ هایی را دارد؛ اما فعلاً اولین صندوق معرفی شده از این حیث است.

مهم ‌ ترین خدمت صندوق ‌ ها، ارایه بازدهی مطلوب و کم کردن ریسک سرمایه ‌ گذاران است که این ویژگی در انواع صندوق ‌ های سرمایه ‌ گذاری قابل معامله برای سرمایه ‌ گذاران غیرحرفه ‌ ای بسیار کاربردی است؛ زیرا با انتخاب یک صندوق سرمایه ‌ گذاری مناسب، دیگر نیازی به کسب اطلاعات تخصصی و صرف وقت اضافه نیست. همچنین با توجه به اینکه برخی از صندوق ‌ ها دارای تضمین سودآوری و برخی بدون تضمین هستند، افراد می ‌ توانند با توجه به میزان ریسک ‌ پذیری خود در یکی از انواع صندوق ‌ ها سرمایه ‌ گذاری کنند. لذا برای سرمایه ‌ گذارانی که ریسک کمتر را ترجیح می ‌ دهند، خرید واحدهای این نوع از صندوق ‌ ها منطقی ‌ تر است.

نکته قابل توجه در خصوص این صندوق تخفیف ارایه ‌ شده توسط دولت، جهت واگذاری سهام خود است. به عبارتی فرآیند ایجاد و کار این صندوق به این شکل است که پس از تشکیل صندوق و جمع ‌ آوری وجوه به میزان مشخص، سهام دولت در بانک ‌ های ملت، تجارت و صادرات و همچنین بیمه البرز و بیمه اتکایی امین با تخفیف قابل توجه به این صندوق واگذار می ‌ شود.

مراحل خرید و فروش این صندوق ‌ ها، همانند سایر اوراق بهادار موجود در بازار سرمایه است. به این ترتیب متقاضیان با مراجعه به یکی از شعب کارگزاری ‌ ها و اخذ کد معاملاتی (در صورت نداشتن کد معاملاتی) و دریافت کاربری آنلاین برای استفاده از سامانه معاملات برخط (آنلاین) کارگزاری می ‌ توانند به بازار معاملاتی دسترسی داشته باشند. همچنین با واریز وجه سرمایه ‌ گذاری به حساب بانکی کارگزار درخواست خرید و فروش واحدهای سرمایه ‌ گذاری صندوق با استفاده از سامانه معاملات برخط (در صورت داشتن کاربری آنلاین) و یا به صورت کتبی به کارگزاری سهام خود ارایه کنند.

اما علاوه بر این روش معمول در همه صندوق ‌ های قابل معامله، برای ایجاد امکان همه اقشار مردم در هر جای از کشور، مقرر شد تا از ظرفیت شبکه بانکی کشور نیز برای پذیره ‌ نویسی واحدهای سرمایه ‌ گذاری این صندوق استفاده شود. بدین ترتیب علاوه بر امکان ثبت سفارش از طریق درگاه ‌ های معاملاتی شرکت ‌ های کارگزاری، تمامی بانک ‌ های دولتی و چند بانک خصوصی نیز نسبت به دریافت سفارشات متقاضیان و ثبت ‌ نام آن ‌ ها اقدام خواهند کرد. لذا برای پذیره ‌ نویسی، متقاضیان دارای حساب در هر یک از بانک ‌ های منتخب می ‌ توانند از طریق مراجعه به درگاه ‌ های غیرحضوری و حضوری که توسط بانک ‌ های مربوطه اطلاع ‌ رسانی خواهد شد و با ورود حداقل اطلاعات مورد نیاز، نسبت به پذیره ‌ نویسی واحدهای سرمایه ‌ گذاری اقدام کنند.

به نظر می ‌ رسد که این اقدام یک گام روبه ‌ جلو در مردمی ‌ سازی اقتصاد بر اساس رهنمودهای مقام معظم رهبری بوده و زمینه مشارکت آحاد مردم در تأمین مالی بنگاه ‌ ها را فراهم آورد. از طرفی نیز ارایه تخفیف یک مشوق برای سرمایه ‌ گذاری در این صندوق ‌ هاست. لذا می ‌ توان این صندوق ‌ ها را فرصت بی ‌ نظیری برای ورود آحاد جامعه به سرمایه ‌ گذاری در اوراق سهام شرکت ‌ های معتبری دانست که دولت با هدف مردمی کردن اقتصاد و مشارکت دادن مردم در اقتصاد کشور و نیز عدالت تخصیصی در واگذاری سهام خود در شرکت ‌ های دولتی به اقشار مختلف جامعه دنبال می ‌ کند.

حرکت جریان نقدینگی از بازارهای مخرب به سمت بازار سرمایه کشور اقدامی مبارک و میمون برای مجموعه اقتصادی کشور به حساب می ‌ رود. تشویق مردم به سرمایه ‌ گذاری در ابزارهای نظام ‌ مند و در بستر قانونی بازار سرمایه می ‌ تواند نجات ‌ بخش اقتصاد کشور باشد، اما باید متذکر شد سرمایه ‌ گذاری در ابزارهای حوزه بازار سرمایه نیازمند پذیرش توأمان ریسک و بازدهی است. درعین ‌ حال که عموم مردم عزیزمان را تشویق به سرمایه ‌ گذاری در بازار سرمایه می ‌ کنم، از آن ‌ ها تقاضا دارم که با نگاه واقع ‌ بینانه و به ‌ دوراز هیجان و با پذیرش ریسک سرمایه ‌ گذاری در بورس نسبت به انتخاب گزینه ‌ های سرمایه ‌ گذاری خود اقدام کنند. برای همه همکاران خودم در بانک مسکن و همه مردم عزیزمان آرزوی سلامتی دارم.