ابزارهای مشتقه مالی

بررسی سیر تحول مقررات‌گذاری ابزارهای مشتقه با تأکید بر معاملات انرژی و نفت در ایالات‌متحده‌آمریکا

ایالات‌متحده‌آمریکا یکی از خاستگاه‌های مهم ابزارها و بازارهای مشتقه در معاملات انرژی و دارای تجربیات مقررات‌گذاری و قانون‌گذاری آموزنده برای دیگر کشورها در این زمینه است. در این مقاله، پیشینه و سیر تحول هشت قانون مصوب برای مقررات‌گذاری بر مشتقات در این کشور از بیش از 150 سال گذشته، در دو دورۀ زمانی پیش و پس از ظهور مشتقات نفت و انرژی مورد بررسی قرار گرفته است. چهار قانون نخست، مصوب پیش از پیدایش مشتقات انرژی و عمدتاً مربوط به معاملات کشاورزی است که نیا و سنگ بنای قوانین دورۀ دوم به‌شمار می‌آیند؛ درحالی‌که چهار قانون اخیر مربوط به پس از پیدایش و کاربرد ابزارهای مشتقه در معاملات نفت و گاز و انرژی در پنج دهۀ اخیر است. در این نوشتار، سیر تحول، انگیزه‌های وضع هریک از این قوانین و سازوکارهای مقررات‌گذاری و مفاد آن‌ها بحث و بررسی شده و سرانجام، درس‌آموخته‌ها برای مقررات‌گذاری معاملات مشتقات انرژی در ایران و جهان ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

STUDY OF THE EVOLUTION OF FINANCIAL DERIVATIVES REGULATION IN THE UNITED STATES WITH EMPHASIS ON ENERGY AND OIL TRADES

نویسندگان [English]

• Mohammad Mahdi Hajian 1
• Mohammad Amin Imani 2

1 Assistant Professor in Department of Private and Economic Law, Faculty of Law and Political Science, Allameh Tabataba'i University

The United States is one of the important origins of derivative instruments and markets in energy trading and has regulatory experiences instructive for other countries. In this paper, the background and evolution of eight laws adopted for derivatives regulation in this Country over the past hundred and fifty years in two periods -before and after the emergence of oil and energy derivatives- have been examined. The first four laws are enacted before emergence of energy derivatives and are mainly related to agricultural transactions that are the basis of the second period laws. The last four laws are related to after emergence and application of derivative instruments used in oil, gas and energy transactions in the last five decades. This article discusses the motivations, regulatory mechanisms and contents of each of these laws and finally presents the lessons learned for regulating energy derivatives in Iran and the world.

کلیدواژه‌ها [English]

• Derivative Instruments
• Energy
• Oil and Gas
• Regulation
• United States

مراجع

1. حاجیان، محمدمهدی (1390). «وضعیت حقوقی قراردادهای آتی در حوزۀ نفت و گاز». رسالۀ دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه تربیت مدرس.

2. هال، جان (1384). بانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک. ترجمۀ سجاد سیاح و علی صالح‌آبادی، تهران، شرکت کارگزاری مفید.

3. Acharya, Viral V; Matthew, P. Richardson (2009). Restoring Financial Stability: How to Repair a Failed System. New Jersey, Wiley.

5. Jickling, Mark (2008a). The Enron Loophole. Washington D. C, Congressional Research Service, Library of Congress.

6. _____ (2008b). Primer on Energy Derivatives and Their Regulation. Washington D. C, Congressional Research Service, Library of Congress.

7. _____ (2008c). Regulation of Energy Derivatives. Washington D. C, Congressional Research Service, Library of Congress.

8. Jickling, Mark; Lynn, J. Cunningham (2008). Speculation and Energy Prices: Legislative Responses. Washington D. C, Library of Congress, Congressional Research Service.

9. Johnson, Philip McBride (2004). Derivatives Regulation. United State, Wolters Kluwer Law & Business.

10. Markham, Jerry W (2015a). A Financial History of Modern U.S. Corporate Scandals: From Enron to Reform. London and New York, Taylor & Francis.

11. _____ (2015b). Law Enforcement and the History of Financial Market Manipulation. London and New York, Taylor & Francis.

12. _____ (2002). A Financial History of the United States: From Christopher Columbus to the Robber Barons (1492-1900). New York, M.E. Sharpe.

13. _____ (2011). A Financial History of the United States: From Enron-era Scandals to the Subprime Crisis (2004-2006). New York, M.E. Sharpe.

15. Straney, Louis L (2010). Securities Fraud: Detection, Prevention, and Control. New Jersey, Wiley.

16. US Congress House; Committee on Agriculture (1974). Commodity Futures Trading Commission Act of 1974: Hearings, Ninety-third Congress, Second Session, on H.R. 11955. Washington, U.S. Government Printing Office.

17. Webel, Baird (2017). The Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act: Background and Summary. Washington D.C. Congressional Research Service.

18. Acharya, V; Brenner, M; Engle, R. F; Lynch, A. W; Richardson, M (2009). "Derivatives: the ultimate financial innovation". Restoring financial stability: How to repair a failed system, pp 233- 241.

19. Cooper, Mark N (2006). "Failure of Federal Authorities to Protect American Energy Consumers from Market Power and Other Abusive Practices". Loyola Consumer Law Review, 19: 315.

20. Crotty, James (2009). "Structural causes of the global financial crisis: a critical assessment of the ‘new financial architecture’". Cambridge Journal of Economics, 33, pp 563-580.

21. Du, Hong-wen, Lu Zhou; Zhi-feng Zhang (2009). "Review on Financial Derivatives Regulation of International Institutions and Major Developed Countries [J]". Journal of Hangzhou Dianzi University (Social Sciences), 2: 008.

22. Hentschel, Ludger; Clifford W Smith (1997). "Derivatives regulation: Implications for central banks". Journal of Monetary Economics, 40, pp 305-346.

23. Saunders, Benjamin (2010). "Has the Financial Services Reform Act fixed the problems with the regulation of securities and derivatives?". Journal of Banking and Finance, 21.

24. Yunnian, Zhang (2009). "On the Legal Regulation of Financial Derivatives Market Objectives and Implementation Mechanism [J]". Science Mosaic, 10: 050.

25. CFTC. 2017. "History of the CFTC", CFTC (U.S. Commodity Futures Trading Commission), Accessed 2017 June 2.

26. Greenspan, Alan (1997). "Government regulation and derivative contracts". In speech to the Financial Markets Conference of the Federal Reserve Bank of Atlanta, Coral Gables, Florida.

ابزارهای نوین مالی در فرابورس

ابزارهای مالی قابل معامله در بورس‌ها را می‌توان در یک تقسیم بندی کلی به ابزار سرمایه‌ای مثل سهام، ابزار بدهی مانند اوراق قرضه و ابزار مشتقه دانست. ابزار مشتقه (Derivative Contract) در مباحث مالی ابزاری است که ساختار پرداخت و ارزش آن از ارزش دارایی پایه و شاخص‌های مربوطه نشات می‌گیرد. این ابزار به دارنده آن اختیار ، تعهد خرید یا فروش یک دارایی معین را می‌دهد و ارزش آن از ارزش دارایی مربوطه مشتق می‌شود. قراردادهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی گفته می‌‌‌‌شود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) می‌‌‌‌گیرند. دارایی پایه می‌‌‌‌تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر که در دنیا روال دارد باشد .

قراردادهای سلف و آتی

اگر بخواهیم قراردادهای سلف و آتی را با بیانی ساده تعریف کنیم باید گفت که این دو طرف خریدار و فروشنده را متعهد می‌کند که دارایی مشخصی را در آینده‌ای معلوم با قیمتی که در هنگام بستن قرارداد تعیین می‌شود با یکدیگر مبادله کنند . اگر قراردادهای پیش‌فروش و پیش‌خرید در بازار سنتی و شبکه‌های غیررسمی Over The Counter (OTC) منعقد شوند به آنها سلف می‌گویند و اگر در بازارهای سازمان یافته منظمی‌ مانند بورس مورد دادوستد قرار بگیرند و دارای استانداردهای مشخص قراردادی و تضمین انجام معامله باشند، قرارداد آتی نامیده می‌شوند .

قراردادهای آتی (futures contract)

نوعی ابزار مشتقه است که قابلیت خرید و فروش در بازارهای مالی را دارد. در این قرارداد طبق عقد صلح یک طرف (فروشنده) توافق می‌کند در سر رسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را در عوض قیمتی که اکنون تعیین می‌کنند به طرف دیگر (خریدار) تحویل دهد. قراردادهای آتی برای نخستین بار بر پایه محصولات کشاورزی و بعدها بر پایه منابع طبیعی مانند نفت معامله می‌‌شدند. قرارداد‌های آتی مالی‌ در سال ۱۹۷۲ وارد بازار شدند. در سال‌های اخیر، قرارداد بر پایه‌های دیگر مانند ارز، نرخ بهره و شاخص‌های بازار سهام بسیار متداول شده‌اند و نقش مهمی ‌در کنترل ریسک بازی می‌‌کنند .

قراردادهای سلف (Forwards)

قراردادی ابزارهای مشتقه مالی است که به موجب آن دو طرف تعهد می‌کنند در یک تاریخ مشخص با یک قیمت مشخص یک کالای باکیفیت مشخص که کلا براساس توافق طرفین تعیین خواهد شد را مبادله کنند. در این قرارداد هم پیش شرط این است که تفاوت دیدگاه نسبت به قیمت آینده برای خریدار و فروشنده وجود داشته باشد. براساس قرارداد سلف تمامی‌مبلغ باید قبلا پرداخت گردد و کالا در سررسید تحویل شود. به این ترتیب، در این معاملات، غالبا یا پول نقد رد وبدل می‌شود یا اسنادی که معادل پول نقد به شمار می‌آیند. یکی از دارایی‌هایی که معامله سلف آنها بسیار متداول است، نفت خام (مثل نفت خام سبک عربستان، تحویل در ژانویه) است .

قراردادهای اختیار معامله (Options)

اختیار معامله قراردادی است بین خریدار و فروشنده، به‌ نحوی که خریدار از فروشنده اختیار معامله، حق خرید یا فروش یک دارایی را در یک قیمت معین خریداری می‌کند. در اینجا نیز همانند تمام قراردادها، هر طرف امتیازی را به طرف مقابل اعطا می‌کند، خریدار به فروشنده مبلغی تحت عنوان حق‌شرط پرداخت می‌کند که در واقع همان قیمت اختیار معامله است. فروشنده نیز حق خرید یا فروش دارایی مذکور را در یک قیمت معین به خریدار اعطا می‌کند. اختیاری که برای خرید یک دارایی داده می‌شود را اختیار خرید و اختیاری که برای فروش یک دارایی داده می‌شود را اختیار فروش گویند. قیمت تعیین شده‌ای که خریدار می‌تواند دارایی را خریداری کرده یا بفروشد، قیمت اعمال یا قیمت توافق نامیده می‌شود. به علاوه اختیار معامله مدت معینی دارد. حق خرید یا فروش دارایی در یک قیمت معین فقط تا تاریخ انقضایی که قبلا مشخص شده است امکان خواهد داشت. پس از اینکه تولیدکننده، برای یکی از مشتریان (یا سهامداران یا یکی از ذی‌نفعان) خود اختیار خرید یا فروش صادر کرد، این اختیار خرید یا فروش در بورس مورد خرید یا فروش قرار می‌گیرد، نرخ خرید یا فروش یک قرارداد اختیار بر اساس رقابت در بورس تعیین می‌شود. (نرخ پایه خرید یا فروش قرارداد اختیار توسط بورس تعیین می‌شود)

برای آشنایی با بازار اختیار معامله، می توانید مجموعه مقالات رایگان اختیار معامله را از ابتدا تماشا کنید.

استراتژی های اختیار معامله

هر استراتژی در اختیار معامله دارای شرایط و نکاتی است که باید حتما به آن توجه کنید تا بتوانید در هر زمانی بهترین استراتژی را انتخاب کنید .برای مثال برخی از استراتژِی ها زمانی به شما کمک خواهند کرد که شما آینده سهم را صعودی در نظر داشته باشید و برخی از استراتژِی ها زمانی سود آور خواهند بود که آینده سهم نزولی پیش بینی شود و برخی دیگر نیز زمانی سود آور است که روند سهم داخل یک کانال و محدوده پیش بینی شود . پس فهمیدن و تحلیل آینده هر نمادی که معامله میکنید بسیار مهم است . از دیگر نکاتی که در انتخاب استراتژی باید به آن توجه کرد میزان ریسک پذیری شما در معامله است چرا که برخی از استراتژی ها سود محدود و زیان محدودی دارند و برخی دیگر سود محدود و زیان نامحدود دارند و عده ای هم سود نامحدود و زیان محدود را به معامله گران میرسانند از اینرو باید میزان رسیک پذیری خود را قبل از آغاز معامله مشخص کنید .یکی دیگر از نکاتی که یک معامله گر بازار آپشن باید به آن توجه کند این است که میخواهد از اختیار خرید استفاده کند یا از اختیار فروش یا از هردو چرا که هر استراتژی در نحوه انتخاب پوزیشن های خرید یا فروش متفاوت است و امکان دارد که اختیار خرید محوریت یک استراتژی باشد و یا اختیار فروش زیربنای یک استراتژی را تشکیل بدهد . با توجه به تعدد بالای استراتژی ها و تفاوت نکات هر یک از آنها ، پیشنهاد میکنم برای انتخاب صحیح یک نماد برای معامله در بازار اختیار معامله حتما به سایت بی نظیرچارت مراجعه کنید و از قسمت خدمات اختیار معامله یا دیده بان اختیار معامله استفاده کنید؛ چرا که با زدن تنها یک دکمه، اطلاعات مورد نیاز شما به راحتی در اختیار شما قرار میگیرد.

قراردادهای معاوضه (Swaps)

قراردادی است که طرفین به موجب آن تعهد می‌کنند که برای مدت معین (توافق شده) دو دارایی یا منافع حاصله از دو دارایی را با کیفیت مشخص (توافق شده) به نسبت تعیین شده معاوضه کنند. پس از سررسید، هریک از طرفین متعهد است عین دارایی را به صاحب آن مسترد دارد. این دارایی ممکن است فیزیکی یا مالی باشد، این قراردادها به صورت غیررسمی (OVER THE – COUNTER MARKET) انجام می‌گیرند. نمونه متداول و شناخته شده معاوضه، معامله دو روش پرداخت سود برای یک مبلغ اصل یگانه است. معاوضه نرخ بهره، معمولا به سه صورت (نرخ ثابت در برابر نرخ شناور، نرخ شناور در برابر نرخ ثابت و نرخ شناور در برابر نرخ شناور) انجام می‌شود. در واقع معنای حقیقی مشتقات توافق میان دو گروه مشروط بر خروجی آتی دارایی پایه است . تصور رایج آن است که ابزارهای مشتقه خود دارایی می‌باشند، در صورتی که این تصور نادرست است، زیرا که یک ابزار مشتقه خود به تنهایی نمی‌تواند ارزشی داشته و ایجاد کند، اما بسیاری از ابزارهای معمول مانند سوآپ‌ها، معاملات آتی و اختیار معامله که دارای ارزش ذاتی نظری هستند می‌توانند از طریق فرمول‌هایی همچون بلک شولز محاسبه شده و به صورت مکرر در بازارهای آزاد قبل از تاریخ سررسید مورد معامله قرار گیرند . درحالی‌که بازار سهام ما در سالیان اخیر در بحث معاملات سهام و اوراق بدهی از رشد چشمگیری برخوردار بوده متاسفانه استفاده از ابزار مشتقه چندان جدی دنبال نشده است .

عقیده داریم به دلیل نوپا بودن این بازار ها در ایران بزودی این بازارها هم ابزارهای مشتقه مالی مورد اقبال شدید عمومی قرار گیرند و قطعا لازم است افرادی که در این بازار فعالیت میکنند حتما آموزش های پوشش ریسک این بازار را ببینند تا از سرمایه های خود عاقلانه در این بازار پویا استفاده کنند.

پیشنهاد ما پلتفرم معاملاتی گروه بی نظیر است که در صفحه خدمات اختیار معامله فراهم شده و دارای امکانات جذاب و جامعی است که شما را شگفت زده می کند.

ابزار مشتقه؛ از کاهش ریسک تا مهار تلاطم بازار

ابزار مشتقه راهکاری هدفمند برای برطرف کردن دغدغه سرمایه گذار، تولید کننده و مصرف کننده محسوب می شود و به دلیل پوشش ریسک قادر خواهد بود تلاطم موجود در بازار را مهار و دغدغه‌های مصرف‌کننده و تولیدکننده را برطرف کند.

به گزارش کارآفرین نیوز،در بازارهای مالی ریسک به‌عنوان یکی از عوامل مهم و دغدغه برای سرمایه‌گذاران و فعالین اقتصادی محسوب می‌شود.و از آنجایی‌که سرمایه‌گذاران از ریسک و خطر گریزان هستند، به همین دلیل آنها از ورود سرمایه خود به بازارهای پرریسک امتناع می‌کنند. از طرفی در بازارهای مختلف بنا به ماهیت آنها از ابزارهای مالی بهره برده می‌شود که انتخاب نیز آن بر اساس شرایط بازار است.

همچنین نوسانات قیمتی که به سبب تغییر در میزان عرضه و تقاضا در آینده رخ می‌دهد، خسارات سنگینی را به تولیدکنندگان وارد می‌کند. در واقع تولیدکنندگان به دنبال فروش تضمینی محصولات خود در آینده هستند تا هم ضرری به آنها تحمیل نشود و هم دغدغه مصرف‌کننده مبنی بر افزایش قیمت و یا کمبود کالا را برطرف نمایند.

بنابراین ایجاد یک بازار شفاف با حجم معاملات بالا که دغدغه، تولیدکننده و مصرف‌کننده را برطرف کند ضروری به نظر می‌رسد همچنین چنین بازاری باید توانایی کاهش ریسک را دارا باشد تا سرمایه‌گذار با اطمینان خاطر در آن سرمایه‌گذار کند. ایجاد یک بازار کارا و شفاف و درعین‌حال با حجم معاملاتی بالا نیازمند ابزارهای مختلفی نظیر ابزار مشتقه است.

ابزار مشتقه

ابزار مشتقه یکی از ابزارهایی است که از بازارهای پایه نظیر کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه مشتق شده و در بورس‌های مربوط انجام می‌شود. درواقع ابزار مشتقه در معاملات اصل دارایی جابه‌جا نشده و عملکرد قیمتی آن به تغییرات قیمت آن کالا ارتباط دارد.

برخلاف تصور عمومی ابزار مشتقه دارایی محسوب نمی‌شود و دارای ارزش نیست. ازآنجایی‌که ارزش اوراق مشتقه وابسته به ارزش اوراق بهادار، کالا، شاخص و ارز است لذا ابزار مشتقه به‌خودی‌خود دارای ارزش نیست.

از طرفی اوراق مشتقه، هزینه تأمین مالی کمتر داشته و ریسک ورود به بازار را کاهش داده است به همین دلیل در معاملات روز دنیا با استقبال خوبی مواجه شده و روزبه‌روز بر میزان استقبال به آن افزایش پیدا می‌کند. همچنین در این بازار سرعت و قدرت نقدشوندگی نسبت به بازار نقدی معاملات با سرعت بیشتری در جریان است.

از سوی دیگر در معاملات مشتقه به دلیل وجود اهرم، سرمایه گذار لازم نیست که برای انجام معاملات همه پول خود را پرداخت کند. در نتیجه افراد قادر خواهند بود معاملات خود را با حجم بیشتری صورت دهند. البته استفاده نادرست از این اهرم منجر به ازدست‌رفتن سرمایه می‌شود بااین‌حال، وجود این اهرم، معاملات مشتقه را جذاب کرده است.

انواع ابزارهای مشتقه

ابزار مشتقه خود دارای انواع مختلفی است. ابزار مشتقه قرارداد اختیاری (آپشن)، قرارداد آتی، قرارداد فوروارد و قرارداد سواپ .

اختیار معامله از جذاب‌ترین ابزارهای پوشش ریسک نوسان قیمت دارایی است. در این قرارداد خریدار الزامی برای اجرای معامله ندارد ولی فروشنده اختیار معامله مجبور بوده تا پیش از انقضای مهلت آن و در صورت درخواست طرف دیگر، دارایی معین شده را در قیمت تعیین شده معامله کند. دستورالعمل قرارداد اختیار معامله در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ در سازمان بورس اوراق بهادار مصوب شد. نمونه این قرارداد، شرکت‌های پالایش نفت بندرعباس، سرمایه‌گذاری غدیر و فجر انرژی خلیج‌فارس بوده که در اردیبهشت‌ماه سال جاری دوره معاملات قراردادهای اختیاری معامله آن در بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد.

قرارداد آتی سبک دیگری از ابزار مشتقه بوده که توافقنامه‌ای مبتنی بر خریدوفروش دارایی در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص است. اولین قرارداد آتی در ایران در سال ۸۷ با انجام دو قرارداد در حوزه سکه تمام بهار آزادی انجام شد. از آن روز به بعد قراردادهای آتی بر روی مفتول مس، سکه طلا، شمس طلا، زیره سبز و . ارائه شده است. در شکل زیر لیست قراردادهای آتی بورس کالای ایران مشاهده می شود.

یکی دیگر از انواع ابزارهای مشتقه، قرارداد فوروارد (پیمان آتی) بوده که شباهت فراوانی با قرارداد آتی دارد با این تفاوت که این قرارداد در بازارهای خارج از بورس صورت می‌گیرد.

قرارداد سوآپ نیز سبک دیگری از ابزارهای مشتقه است که بر اساس آن دو طرف معامله توافق می‌کنند که عواید ناشی از ابزارهای مالی خود را در آینده با یکدیگر معاوضه کنند. معمولاً این نوع قرارداد میان شرکت‌ها منعقد می‌شود. به‌طورکلی سواپ حالت کلی قراردادهای آتی بوده که به‌جای یک پرداخت، مجموعه‌ای از پرداخت‌ها صورت می‌گیرد. همچنین در هنگام قرارداد سوآپ هیچ پولی بین طرفین معامله نمی‌شود و ارزش سواپ در زمان شروع صفر است.

ابزار مشتقه و بازار ایران

باوجوداینکه ابزار مشتقه در بورس‌های جهانی از معاملات پررونقی برخوردار است اما در بازار سرمایه ایران توسعه چندانی ندارد . درواقع مقایسه و بررسی بازار مشتقه بورس ایران با سایر کشورهای جهان، نشان می‌دهد که این بازار نیازمند توسعه بوده است. کارشناسان اعتقاد دارند که نخستین گام در راستای توسعه، افزایش تعداد عرضه‌کننده‌ها در بورس کالا به همراه فعال‌سازی ابزار مالی مشتق از کالا خواهد بود.

البته در سال جاری اقداماتی جهت توسعه بازار مشتقه صورت‌گرفته است. راه‌اندازی بازار آتی سکه در صندوق طلای لوتوس از اولین اقدامات در این حوزه بوده است.

همچنین راه‌اندازی صندوق پوشش ریسک اقدام بسیار تأثیرگذاری در حوزه بازارهای مشتقه است که به گفته میثم فدایی، مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار، این سازمان در ماه‌های آینده به آن وارد خواهد شد.

بر اساس اظهارنظر کارشناسان، قوانین و مقررات فعلی و قیمت‌گذاری دستوری از چالش‌های اصلی در این حوزه است.

همانطور که گفته شده، در حال حاضر از ابزارهای مشتقه برای پوشش خطر و کاهش عدم اطمینان نسبت به قیمت‌های آتی استفاده گسترده می‌شود. ازآنجایی‌که نوسانات احتمالی قیمت در آینده دغدغه‌ای برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان است، لذا ایجاد و توسعه چنین بازاری سبب می‌شود که تولیدکننده و مصرف‌کننده نیازهای خود را در بهترین قیمت و در کمترین زمان برطرف کند.

نشست "ظرفیت ابزارهای مشتقه در مدیریت ریسک بازار ایران"

به گزارش بورس نیوز ، گروه پیشگامان دنیای مالی با همکاری دانشگاه امام صادق (ع) قصد برگزاری یک نشست بین المللی با عنوان ظرفیت ابزار مشتقه در مدیریت ریسک بازار ایران دارد.

فرهاد مرسلی مدرس دانشگاه و مسئول دپارتمان مشتقات گروه پیشگامان دنیای مالی ، در گفتگو با بورس نیوز ضمن تاکید بر مهجور ماندن ابزارهای مشتقه در بازار سرمایه ما، بیان کرد: ارزش قراردادهای مشتقه از دارایی های پایه مشتق می شود. هدف از عرضه این ابزارها در بازارهای مالی، پوشش ریسک نوسان قیمت در دارایی پایه (اعم از محصولات کشاورزی، فلزات، طلا و. ) است. البته معمولا دو هدف دیگر یعنی استفاده از فرصت های آربیتراژی و نیز سفته بازی هم پشت عرضه ابزارهای مشتقه هست که شاید اهداف چندان مثبتی نباشد. اما در مجموع ابزارهای مشتقه در کشف قیمت دارایی پایه بسیار کارا بوده و ابزار بسیار مناسبی برای سرمایه گذاری محسوب می شوند. نکته اینجاست که ابزارهای مشتقه ریسک زیادی هم به دنبال دارند و چه بسا موجب اختلال در بازارهای مالی نیز شوند. کما اینکه در بحران سال ۲۰۰۸ بازار سرمایه آمریکا هم ابزارهای مشتقه بی تاثیر نبود. از این رو سرمایه گذاران باید قبل از ورود به حوزه ابزارهای مشتقه، آموزش های لازم را ببینند و با ریسک های این بازار آشنا باشند.

وی افزود: وضعیت ابزارهای مشتقه در بازار سرمایه کشور ما چندان مطلوب نیست و تنوع زیادی وجود ندارد. ابزارهای مشتقه در بازار سرمایه ما شامل قراردادهای آتی چند محصول کشاورزی و سکه و. و همچنین اوراق اختیار خرید و فروش سهام است؛ حال آنکه در بورس های جهانی معمولا روی هر دارایی پایه، ابزاری تعریف شده است. البته در بازار سرمایه ما الزامات فقهی هم وجود دارد که این ابزارها را محدود می کند. امیدواریم با مساعدت مدیران بازار سرمایه، تنوع ابزارهای مشتقه هم افزایش یابد.

مرسلی در ادامه تصریح کرد: بازارهای مالی توسعه یافته، ابزارهای مشتقه متنوع و متعددی دارند که به بازارها عمق می بخشد. در نشستی که توسط گروه پیشگامان دنیای مالی برگزار خواهد شد، آقای ناصرپور معاون توسعه بازار بورس کالا و مسئول قراردادهای مشتقه، آقای اسلامی بیدگلی دبیر کانون نهادهای سرمایه گذاری ایران، آقای فدایی مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس، آقای یزدانی معامله گر حرفه ای ابزارهای مشتقه، آقای سعدوندی مشاور بین المللی بانکداری و سرمایه گذاری و همچنین آقای جوزف لوفکین موسس و مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری جکسیم انگلیس و فعال با سابقه در حوزه ابزارهای مشتقه در بورس های اروپا و آمریکا سخنرانی خواهند کرد و به بررسی بازار ابزارهای مشتقه ایران به لحاظ تنوع و ریسک و چالش ها و فرصت های ابزارهای مشتقه و. و نیز ارائه راهکارها و پیشنهادات برای حل معضلات ابزارهای مشتقه بازار سرمایه ایران خواهند پرداخت. حضور در نشست " ظرفیت ابزارهای مشتقه در مدیریت ریسک بازار ایران " برای تمامی علاقمندان امکانپذیر خواهد بود و هم مدیران نهادهای مالی و هم فعالان حوزه ابزارهای مشتقه و هم سهامدارانی که شناختی از ابزارهای مشتقه ندارند، می توانند با حضور در این نشست به دانش مالی خود بیفزایند.

ایجاد تنوع در ابزار مشتقه

دکتر علیرضا ناصرپور معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس‌کالای ایران بورس‌کالای ایران به‌عنوان نهاد رسمی مبادلات کالایی در کشور، بستر مناسبی برای مبادلات کالاها ایجاد کرده است. درحال‌حاضر بازار فیزیکی بورس‌کالای ایران میزبان مبادله انواع کالاها در گروه‌های کالایی محصولات فلزی و صنعتی، پالایشی و فرآورده‌های نفتی و کالاهای کشاورزی است. بورس‌کالای ایران در بازار فیزیکی سطوح بالا و عمده مبادلات کالایی کشور را پوشش می‌دهد. نقش بورس‌کالا در ارتقای شفافیت و رونق مبادلات کالایی بی‌بدیل است و این بورس نشان داده که در زمینه مدیریت فضای تجارت کالایی، ظرفیت‌های منحصربه‌فردی دارد و در مقاطع مختلف بر این موضوع صحه گذاشته است.

بورس‌کالای ایران علاوه‌بر بازار فیزیکی مبادلات کالا در حوزه ابزارهای نوین مالی، بازار مشتقه و بازار مالی را با هدف پوشش نیاز فعالان بازارهای کالایی و بازارهای مالی در زمینه‌هایی مانند پوشش و مدیریت ریسک نوسانات قیمتی، تنوع در ابزارهای سرمایه‌گذاری، رفع نیازهای مبادله و تجارت کالاها دایر کرده است. بازار مشتقه بورس‌کالا شامل دو ابزار نوین قراردادهای آتی و اختیار معامله است. درحال‌حاضر در بازار مشتقه، معاملات قراردادهای آتی روی دارایی‌های زعفران نگین، زعفران پوشال، پسته، زیره سبز و نقره و معاملات اختیار معامله روی دارایی‌های زعفران نگین و سکه طلا به‌طور موفقیت‌آمیز پیاده‌‌سازی شده است. بازار مالی بورس‌کالا نیز شامل چهار ابزار اوراق سلف موازی استاندارد، اوراق خرید دین کالایی، گواهی سپرده کالایی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی است. اوراق سلف موازی استاندارد ابزار تامین مالی تولیدکنندگان و در طرف مقابل ابزار سرمایه‌گذاری برای عموم به‌شمار می‌رود، به‌نحوی‌که با جمع‌آوری سرمایه‌های سرگردان و نقدینگی عموم، آن را به چرخه تولید وارد می‌کند. در مقابل اوراق خرید دین کالایی ابزاری جهت کمک به تامین مالی خریداران کالا و مواد اولیه از بورس‌کالا است. ابزار مالی دیگر گواهی سپرده کالایی است که اوراق بهادار قابل معامله‌ای بوده و بر میزان مشخصی کالا در انبار پذیرش‌شده در بورس دلالت دارد. اشخاصی که متقاضی فروش کالا باشند، آن را نزد انبار سپرده کرده و اوراق بهادار گواهی سپرده آن را در بورس‌کالای ایران به فروش می‌رسانند و در مقابل، اشخاصی که متقاضی خرید کالا باشند، می‌توانند گواهی سپرده کالایی را خریداری و کالای خود را از انبار ترخیص کنند. بر این اساس اشخاص علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری روی کالاها و سودبردن از نوسانات قیمتی می‌توانند بدون دغدغه نسبت به مشکلات حمل و نگهداری فیزیکی کالا، اوراق بهادار مبتنی بر کالاها یعنی گواهی سپرده کالایی را برای معامله انتخاب کنند.‌ درحال‌حاضر معاملات گواهی سپرده کالایی روی طیفی از محصولات کشاورزی از جمله زعفران نگین، زعفران پوشال، پسته، زیره سبز و برنج طارم و سکه طلا در بورس‌کالا راه‌اندازی شده و این بورس به‌طور ویژه توسعه بازار گواهی سپرده کالایی و افزایش دارایی‌های تحت شمول را موردتوجه قرار داده است.

ابزار مالی دیگر بورس‌کالا که بسیار مورد توجه فعالان بازارهای مالی در کشور قرار گرفته است، صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی هستند. کارکرد صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری کالایی، سرمایه‌‌گذاری در اوراق بهادار مبتنی بر کالا از جمله گواهی سپرده کالایی، قراردادهای مشتقه کالایی و کسب سود برای سرمایه‌گذاران در صندوق‌ها است. درحال‌حاضر دو صندوق کالای کشاورزی سحرخیز و نهال و چهار صندوق پشتوانه طلای عیار، گوهر، زر و طلا در بورس‌کالای ایران فعال هستند. این صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک قابل معامله هستند و علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در بازارهای کالایی می‌توانند از این ابزارها منتفع شوند.

طلا یکی از دارایی‌های مهم و مطرح در دنیا برای سرمایه‌گذاری به حساب می‌آید و سرمایه‌‌گذاران برای ایجاد تنوع در سبد دارایی‌های خود بخشی از وجوه خود را به این دارایی اختصاص می‌دهند. درحال‌حاضر سرمایه‌گذاری در کلاس دارایی طلا در بورس‌کالای ایران به‌وسیله سه ابزار گواهی سپرده کالایی، صندوق کالایی و قراردادهای اختیار معامله سکه طلا امکان‌پذیر است. گواهی سپرده سکه طلا در پنج نماد معاملاتی مربوط به پنج خزانه بانکی که متعلق به بانک‌های رفاه، صادرات، ملت، سامان و آینده می‌باشد، قابل معامله است. سپرده‌کردن سکه و ترخیص آن در بستر همکاری مشترک بین خزانه‌های بانک، شرکت بورس‌کالای ایران، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و شرکت مدیریت فناوری بورس تهران انجام می‌شود. گواهی سپرده سکه طلا به‌عنوان یک ابزار بورسی، سرمایه‌گذار را از مشکلات حمل و نگهداری، ریسک سرقت و ریسک اصالت سکه طلا محافظت می‌کند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک یکی از ابداعات مالی در دهه‌های اخیر است که برای انتفاع افراد غیرحرفه‌ای از بازارهای مالی معرفی شده است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سرمایه‌های خرد افراد را جمع‌آوری کرده و با مدیریت سرمایه آنان در بازارهای مالی کسب سود می‌کنند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای عملکرد شفاف هستند و کلیه اطلاعات مربوط به آنها برای عموم در دسترس است. صندوق‌های قابل معامله نوعی صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که واحدهای آنها در بورس‌ها بین افراد مبادله می‌شود و مبادلات واحدهای صندوق‌ها در بورس‌ها بسیار پررونق است. بورس‌کالای ایران به‌منظور ایجاد ظرفیت ارتباطی بین بازار کالایی و بازار سرمایه کشور، صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی را طراحی و راه‌اندازی کرده است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی در بورس‌کالا از نوع قابل معامله و دارای دو رکن مهم اجرایی مدیر صندوق و بازارگردان صندوق هستند. مدیر صندوق بر کسب سود با گردش دارایی‌ها تمرکز دارد و بازارگردان صندوق به نقدشوندگی معاملات صندوق کمک می‌کند.

همان‌طور که بیان شد، سرمایه‌گذاران و فعالان بازارهای مالی برای سرمایه‌گذاری در دارایی طلا می‌توانند از ابزارهای گواهی سپرده کالایی و صندوق‌های کالایی پشتوانه طلا به‌عنوان ابزارهای معاملاتی شفاف در بستر بازار سرمایه بهره‌مند شوند. اشخاص حقیقی و حقوقی با داشتن کد سهامداری می‌توانند برای متنوع‌سازی سبد سرمایه‌‌گذاری خود از ابزارهای مذکور استفاده کنند و بخشی از سرمایه خود را به این اوراق بهادار مبتنی بر دارایی طلا اختصاص دهند. امکان سفارش‌گذاری آنلاین و مدیریت برخط دارایی‌ها در بازار گواهی سپرده کالایی سکه طلا و صندوق‌های سرمایه‌گذاری پشتوانه طلا مانند سایر ابزارهای معاملاتی بورس‌کالا با استفاده از سامانه‌های آنلاین و برنامه‌های موبایلی که توسط کارگزاران ارائه شده است، وجود دارد.

باید ابزارهای مشتقه مالی توجه کرد که ابزارهای گواهی سپرده کالایی سکه طلا و صندوق‌های سرمایه‌گذاری پشتوانه طلا، تنها تغییرات قیمت نقدی طلا را پوشش می‌دهند و برای پوشش ریسک نوسانات قیمت طلا در آینده و انتفاع از قدرت تحلیل و پیش‌بینی در بازار طلا و مدیریت ریسک نوسانات قیمتی در بلندمدت، طراحی ابزارهای ابزارهای مشتقه مالی مشتقه در کلاس دارایی طلا دارای اهمیت است، از این رو بورس‌کالا با توجه به نقدشوندگی بالای معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری پشتوانه طلا، راه‌اندازی قراردادهای آتی روی این دارایی پایه را مورد بررسی قرار داده است. صندوق سرمایه‌گذاری پشتوانه طلا علاوه‌بر مزایای خاص صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری نسبت به سکه طلا واحدهای معاملاتی بسیار خردتری دارد، از این‌رو معاملات آن نقدشوندگی بالاتری داشته و به‌طور کلی نوسانات مشابهی با سکه طلا دارند. هر دو معیار نقدشوندگی و نوسانات قیمتی دارایی پایه که مورد اشاره قرار گرفت، ضامن موفقیت در راه‌اندازی یک قرارداد آتی هستند. دارایی پایه قراردادهای آتی به مفهوم کالا یا دارایی موضوع معامله است که در نهایت در سررسید قرارداد آتی بین خریدار و فروشنده مورد تبادل قرار می‌گیرد، بنابراین در سررسید قراردادهای آتی واحدهای سرمایه‌‌گذاری صندوق پشتوانه طلا، فروشنده ملزم به تامین واحدهای سرمایه‌‌گذاری صندوق پشتوانه طلا در کد سهامداری خود بوده و در صورتی که خریدار وجه تعهدشده را تامین کرده باشد، واحدهای مذکور به کد سهامداری وی منتقل خواهند شد.

قراردادهای آتی یکی از ابزارهای مدیریت ریسک مرسوم در جهان است و عمده مبادلات کالایی در دنیا با این ابزار انجام می‌شود. مدیریت ریسک نوسانات قیمت دارایی، امکان برنامه‌ریزی میان‌مدت و بلندمدت، افزایش توان معاملاتی افراد به‌دلیل داشتن اهرم معاملاتی، نقدشوندگی بالا به‌دلیل استاندارد بودن قرارداد در بورس‌ها و تضمین معاملات و کمیت و کیفیت تحویل توسط اتاق پایاپای از ویژگی‌های منحصربه‌فرد و مزایای این ابزار مالی پیشرفته است. بورس‌کالای ایران با راه‌اندازی قراردادهای آتی واحدهای سرمایه‌گذاری پشتوانه طلا، زنجیره ابزارهای معاملاتی آن را گسترش داده و تسهیلات جدید سرمایه‌‌گذاری و پوشش ریسک در بستر بازار سرمایه را فراهم کرده است. مشخصات استاندارد قرارداد آتی و اطلاعات درخصوص قراردادهای مذکور در سایت بورس‌کالای ایران فراهم شده و علاقه‌مندان به فعالیت در این بازار با مراجعه به‌کارگزاران و اخذ کد معاملات مشتقه بورس‌کالای ایران، امکان مشارکت در معاملات قراردادهای آتی واحدهای سرمایه‌‌گذاری پشتوانه طلا را خواهند داشت. بدون‌شک ورود به بازار قراردادهای آتی به‌دلیل اهرمی بودن معاملات نیاز به آموزش دارد، بنابراین به سرمایه‌گذاران توصیه می‌شود که برای کسب اطلاعات بیشتر در دوره‌های آموزشی بورس‌کالای ایران شرکت کرده و از دوره‌ها و منابع آموزشی کارگزاران استفاده کنند.